XIII. Noticias de la Crónica latina del Rey D. Jayme I. de Aragón, escrita por el P. Mtro. Fr. Pedro Marsilio

XIII. 

Noticias de la Crónica latina del Rey D. Jayme I. de Aragón, escrita por el P. Mtro. Fr. Pedro Marsilio, de la orden de Predicadores, y de las notas pertenecientes a la historia de este libro, que se hallan al principio del códice que poseen los PP. Carmelitas descalzos de Barcelona. (Vid. pág. 249.) 

Memorial del P. Marsilio al Rey D. Jaime II.

Regiae vestrae magestati, Illustrissime Domine Rex Ja. humiliter supplicat ffrater P. Marssilii, quatinus si regia circunspectio hunc librum gestorum victoriosissimi avi vestri in pergameno scribi mandaverit, hic detur ipsi fratri P., ut semper sit in communi armario fratrum Praedicatorum conventus Mayoricensis; ut quando de acquisicione civitatis Mayoricen. ultima die anni annuum festum agitur, ad Dei gloriam et sui felicissimi Principis perpetuae laudis dignam memoriam ffratres, qui in dicta sollempnitate habent illa die toti clero et populo predicare, ad hoc opus recursum habeant, et de veritate factorum plenius informentur. 

Decreto del Rey. 

Gratum habemus, et habere debemus vestrum servitium, frater P., et nos et domus nostra. Et nunc praecipimus thesaurario nostro, quod praesens opus scribatur in pergameno, et litteris et istoriis aureis rubricetur.

Presentación de la obra. 

Anno Domini M.CCC.XIIII, in die qua festum fuit Sanctissimae Trinitatis, Illustrissimo Regi Aragonum Domino Ja. secundo, missam audienti Valentiae in ecclesia fratrum Praedicatorum, dictus Fr. P. Marssilii praesentavit hoc opus dicto Domino Regi in praesentia nobilium et militum et dicti loci conventus, in pergameno translatum, litteris aureis et ystoriis depictum. Quod Rex multum gratum habuit, et in praesentia omnium gratiosissime acceptavit, et manu ad manum accipiens, legit unum capitulum postea per claustrum. 

Incipiunt Cronicae illustrisissimi Regis Aragonum Domini Jacobi victoriossisimi Principis, et primo ponitur.

PROLOGUS. 

Virorum illustrium, qui nos praecesserunt, magnifica opera, et victoriosos cum fidei ampliatione triumfos delectabiliter legere, ac mente firmiter retinere quantum delectat et expedit, non solum ex antiquorum ystoriograforum laboribus et operosis studiis praesumitur, sed ex ipsius sacrae paginae tenore evidentius edocetur. Ibi enim plurium Regum et Principum actus bellici describuntur, ex quibus et bellicosae artis cautelosa recitatur peritia, et virorum fortium zelus et audatia commendatur: in superantibus divinae bonitatis favor, in superatis justitia praedicatur. Non enim haberet tam sacrum volumen, divino stilo perlucidum, tam multas militares ystorias, nec humani cruoris effusi tam frequenter repetitos horrores, nisi ex hiis Deum colentes ampliationem divini cultus intelligerent, et intelligendo arderent, populorumque infidelium multiplicem punitionem, et in timentibus Deum honorem divinum pariter et humanum. Inter eos autem Principes tam evangelicos quam legales, quos Omnipotentis Dei summa providentia huic mundo concessit longevo regimine claros, gloriosis victoriis admirabiles, fidei adversariis terribiles, perpetua fama foelices, fuit unus illustrissimus Rex Aragoniae Jacobus Primus; cuius si considerentur actus strenuissimi, quanta fide pollent, quam firma spe gaudent, quanta Dei caritate refulgent, quomodo ecclesiae pacem conservant, perfidorum Sarracenorum ubique potestatem debellant, regna adquirunt, civitates devastant, castra deiciunt, et crucis Christi adversarios de propriis eiciunt laribus, dicere volumus, et si nolentes cogimur, quia digitus Dei est hic, et vere manus Dei erat cum illo; nemo enim posset haec signa facere, quae hic fecit, nisi Deus sibi assistat. Et quamvis regna per eum adquisita, evulsis infidelitatis vepribus, catholicae fidei vivo super seminata semine, eum perpetuis laudibus atollant divinis pariter et humanis, et conservent perhenniter et foeliciter in memoriam hominum; tamen valde rationi consonum in occulis illustrissimi Domini Jacobi Regis Aragonum, Valentiae, Sardiniae et Corsicae, Comitisque Barchinon., ac Sanctae Romanae Ecclesiae vexillarii, Admirati et Capitanei generalis apparuit, ut victoriossisimi avi sui gesta pristinis temporibus veraci stilo sed vulgari collecta, ac in archivis domus regiae ad perpetuam suae foelicitatis memoriam reposita reducerentur in medium, atque latino sermone diserta, et per capitula juxta conclusionum varietatem distincta, unum ystorialem et cronicum redderent codicem; in quo tota dicti Regis avi sui magnorum factorum texeretur series, et Deus in suo regali braxio, ac gloriossissimo Principe a legentibus laudaretur. Mirum est valde, et non absque indignatione percipitur, quod in Cronicis Yspaniarum, quas magnus ille ystoriografus et Reverendus Rodericus, Toletanus Archiepiscopus pulcre diffuseque composuit, et originem domus Aragoniae, et per singulos Reges catenam illustrem nobis exposuit, ubi singuli Reges certis decorantur contra Paganos victoriis, zelo fidei insigniti, cum ad istum tam gloriosum Dei pugilem, inter maiores aequalem, inter fortiores non imparem, series dictae paginae nos usque adducit, brevi notabiliter de tanto Principe, et de eius regia progenie, mentione facta pertransit. Cedat usquequaque perniciosa oblivio, mater erroris, et fideli studio repetantur antiqua, in quibus affectus noster gloriosum Principem, et post eum parentes nostros legendo praediligat, considerando miretur, et tanto ad assimilandum se potius erigat, quanto se gaudet, et gloriatur ex talibus et tantis traxisse originem. Ut igitur avidus lectoris animus (ubi) ad dictarum Cronicarum locum legendo devenerit, habeat unde suae siti possit ad votum sucurrere, ego Fr. P. Marssilii, de ordine Praedicatorum ad ordinationem supra dicti illustrissimi Domini Regis hoc opus aggredior; et quamvis rudi, veraci tamen stilo percurro, credens me Deo praestare obsequium, cum ipsius memoriam quasi alterius Josiae, in compositionem odoris factam, et opus pigmentarii, odorandam clericis et claustralibus offero; qui directus fuit divinitus in poenitentiam gentis, et tulit abominationis impietatis, et gubernavit ad Dominum cor suum, et in diebus peccatorum corroboravit pietatem. Librum itaque istum in quatuor libros distinximus. Primus continet Regis adolescentiam, et facta, quae sibi in Aragonia contigerunt, et acquisitionem comitatus Urgellensis, et habet XXVII. (a) capitula. Secundus continet acquisitionem regni Maioricarum, et adiacentium insularum, et habet XLIX. capitula. Tertius acquisitionem regni Valentiae, et habet LXXVIII. capitula. Quartus acquisitionem regni Murciensis, et foelicem eius obitum, et habet LIX. capitula.

(a) In decursu operis non nisi XXVI. cap. habet liber primus (.)

INDEX CAPITULORUM. 

Liber primus. (Alternativa: Libro primero de Bernardino Gómez Miedes)

Caput I. Quod domus Imperatoris Graecorum conjuncta fuit domui Montispessulani per matrimonium.

II. Quod domina Maria filia infantissae Graecorum conjuncta est domui Aragoniae per matrimonium.

III. De conceptione et gaudiosa nativitate ipsius filii Regis.

IIII. De veridica expositione presagiorum, quae pronunciata sunt mirabiliter in huius pueri nativitate.

V. De laudibus parentum, a quibus infans Jacobus traxit originem.

VI. Ubi, et a quibus infans Jacobus fuit nutritus.

VII. De morte Domini Regis Petri, patris infantis Jacobi.

VIII. De supplicatione facta Domino Papae Innocentio III per nobiles de Catalonia super detentione injusta infantis.

IX. De prima curia celebrata Illerdae sub rege Jacobo, et de divisione orta in Aragonia.

X. Quod Rex Jacobus adhuc IX. annorum portavit arma contra Comitem Sancium.

XI. De captione castri de Alvero (Albero), et de Lizana, et obsidione Albarrazini. (Albarracín) 

XII. De matrimonio facto inter Regem et Dominam Elionor, et militari cingulo accepto per Regem.

XIII. De guerra Regis facta contra G. de Montecatano, et captione castri Cirvilionis. (Guillem de Moncada; Cervelló)

XIIII. De tractatu magno et periculoso, quem habuit Guillermus de Montecatano cum Aragonensibus contra Regem.

XV. De treuga facta cum Zeyt Abuzeyt, Rege Valentiae, et morte P. Aonesii (Pedro Ahones) treugam infringere volentis.

XVI. De captione Ponzani et Ceyllae, et adventu Archiepiscopi componere volentis inter Regem et Aragonenses.

XVII. De adventu Regis ad Oscenses, et periculo quod Oscae passus est.

XVIII. De pace facta inter Regem et Aragonenses, et indulgentia data omnibus liberaliter.

XIX. De propositione Comitissae Urgellensis super detentione injusta comitatus.

XX. De citatione Comitis Urgellensis super quaestione proposita coram Rege. 

XXI. De processu Regis contra Comitem, et captione villae de Albesia. (Albelda).

XXII. De occupatione castri de Menargues.

XXIII. De occupatione Linesolae.

XXIIII. De obsidione Balaguerii.

XXV. De requisitione facta vivo verbo per Comitissam hominibus Balaguerii, et redditione loci.

XXVI. De occupatione Acrimontis, et Pons, et Ulianae. (Oliana)

Liber secundus. 

Caput I. De primo tractatu contra regnum Mayoricarum, et de conditionibus trium insularum Balearium, scilicet, Mayoricae, Minorissae et Evizae.

II. De requitione (requisitione) nobilium facta Regi super regno Mayoricarum acquirendo.

III. De curiis celebratis Barchinonae super viatico faciendo versus Mayoricas et petitione auxilii facta per Regem.

IIII. De responsione facta Regi per Archiepiscopum Tarraconensem.

V. De responsione Comitis Empuriarum facta secrete.

VI. De responsione Guillermi de Montecatano facta pro omnibus nobilibus, et promissione CCCC. equorum armatorum.

VII. De responsione Nunionis, et promissione C. militum armatorum.

VIII. De responsione Comitis Empuriarum, et promissione LX. militum armatorum.

IX. De responsione Archiepiscopi.

X. De responsione Episcopi Barchinon. et promissione C. militum armatorum. 

XI. De responsione Episcopi Gerundensis, et promissione XXX. militum armatorum.

XII. De promissione Abbatis Sancti Foelicis de V. militibus armatis, et promissione Prepositi Terrachonen. de IIII. militibus, et una galea.

XIII. De responsione P. Grunni pro civitate Barchinonae.

XIIII. De instrumentis factis super dandis partibus, et assignatione temporis ad passagium.

XV. De numero et ordine navigii et exercitus.

XVI. De prospero recessu omnium de portu Salodii (Salou), et proposito applicandi in Pollencia (Pollensa, Pollença). 

XVII. De discrimine navigii, et oratione Regis, et applicatione apud Palomariam. (Palomera)

XVIII. De exploratoribus missis, et applicatione apud Sanctam Ponziam. (Santa Ponsa, Ponça)

XIX. De primo bello habito cum Sarracenis, et victoria obtenta per R. de Montecatano.

XX. De reprehensione Regis per G. et R. de Montecatano, et nuntio referente futurum bellum.

XXI. De sermone Episcopi Barchinonensis, et morte G. de Montecatano, et R. et victoria habita de Sarracenis per Regem.

XXII. Planctus super mortem nobilium de Montecatano interfectorum in bello. (La mort dels Moncada)

XXIII. De sepultura G. et R. de Montecatano, et sermone Regis in comendationem eorum, et consolationem suorum.

XXIIII. De obsidione civitatis, et ordine maxinarum, et praedicatione fructifera duorum fratrum Praedicatorum.

XXV. De praelio habito circa fontem, et recuperatione aquae.

XXVI. De partibus insulae gratis Regi acquisitis, et habundantia victualium.

XXVII. De minis et foveis subterraneis factis, et turribus dirutis.

XXVIII. De pacto tractato per Egidium de Alagone, et responso Regis negativo, et verbis Regis Mayoricarum.

XXIX. De responsione facta Regi Mayoricarum per Nunionem, et assignatione gravaminis quod Rex ille intulit Regi Aragonum.

XXX. De responsione facta Regi Mayoricae, et diffinitione quod civitas per ensem et gladium absque pacto caperetur.

XXXI. De sermone facto ad populum Sarracenorum per Xech Abohehie, Regem Mayoricarum.

XXXII. De juramento facto per omnes super invasionem civitatis.

XXXIII. De invasione civitatis et apparitione Beati Georgii martiris. (San Jorge, Sant o Sent Jordi)

XXXIIII. De captione Regis Mayoricarum et Almudaynae.

XXXV. De depraedatione domorum et abundantia rerum et publica venditione et rebellione populari.

XXXVI. De morte Comitis Empuriarum et multorum nobilium ex infirmitate, et de exitu Regis ad montana.

XXXVII. De adventu Magistri hospitalis, et data hereditate ordini de gratia.

XXXVIII. De secundo exitu Regis contra Sarracenos qui erant in montannis.

XXXIX. De adventu militiae Aragonensium in Regis adiutorium.

XL. De sermone Regis ad populum et recessu Regis de insula.

XLI. De rumore Regis Tunizii venientis Mayoricas, et reditu Regis in insulam.

XLII. De tractatu Regis et militum contra exercitum Regis Tunizii.

XLIII. De tractatu Regis cum Xuayp Domino montium, et pacto firmato.

XLIIII. De pacto finali omnium Sarracenorum, et tertio adventu Regis ad insulam.

XLV. De tractatu contra insulam Minoricae.

XLVI. De adventu nuntiorum Regis apud Minoricam, et propositione nuntiorum.

XLVII. De humili responsione Sarracenorum, et pactis scriptis, et nuntiis sollemnibus missis ad Regem.

XLVIII. De tractatu contra insulam Evizae, et captione castri et villae per Sacristam Gerundensem.

XLIX. Excusatio super nominibus ventorum positis in vulgari in toto isto (se repite isto) libro. 

Liber tertius. 

Cap. I. De tractatu contra regnum Valentiae, et dispositione illius terrae.

II. De diffinitione facta super regnum Valentiae in pugnandum, et tractatu contra Burrianam.

III. De occupatione castri Morellae, et de castro de Ares, furtive habito.

IIII. De vocatione Regis facta per Regem Navarrae, et de adventu Regis in Navarram.

V. De mutuo juramento facto inter Reges super mutua obligatione regnorum. (desafillo, afillo)

VI. De consilio habito contra Regem Castellae.

VII. De reprehensione Regis facta per Regem Navarrae.

VIII. De vastatione segetum Xericae, et obsidione Burrianae.

IX. De castro ligneo facto ad debellandum, et eius inutilitate.

X. De quinquaginta galeis procuratis ad tuicionem lignorum escas portantium.

XI. De consilio nobilium de Aragonia dato Regi, ut recederet de Burriana.

XII. De consilio Bn.i G.i et insultu facto contra eum.

XIII. De intemptata invasione Burrianae, sed non consumata.

XIV. De occupatione Burrianae per pactum.

XV. De stabilimento Burrianae, et consilio dato Regi contra Burrianam.

XVI. De occupatione Panisculae per pactum sine obsidione. (Peñíscola)

XVII. De occupatione Xiverti et Cervariae et Polpicii, Castilionis, Burriolis, Covarum, Alcalatem et Vilahimez. (Algunos nombres no árabes, sino romances, ya existían antes de que Jaime I conquistase el reino de Valencia, como Castell de cabres.)

XVIII. De exitu Regis ad Ripariam de Xuquer. (Ribera de Júcar)

XIX. De captione Almazorae, et proditione excogitata. 

XX. De tractatu contra Culleram dissuaso per nobiles.

XXI. De tractatu contra turrem de Moncada et eius occupatione.

XXII. De captione turris de Museros, et redemptione Guillermi de Aquilone.

XXIII. De tractatu contra castrum de la Cebolla, quod dicitur Podius Sanctae Mariae. (Puig)

XXIIII. De reedificatione castri de Podio, et procuratione victualium.

XXV. De gravi praelio habito in Podio Sanctae Mariae, et mirabili victoria.

XXVI. De redditu Regis ad Podium propter rumorem dicentium, quod Zaen, Rex Valentiae veniret contra locum.

XXVII. De praelio imminenti, et captivitate Commendatoris Orpesiae, et redditu Regis in Aragoniam.

XXVIII. De morte Bn.i G.i, et consilio dato Regi contra Podium, et exercitu per Regem mandato contra Valentiam.

XXIX. De pacto tractato per Ali Albata inter Regem et Zahen, Regem Valentiae.

XXX. De obtentione castri Almenarae absque obsidione.

XXXI. De occupatione septem castrorum succesive facta, quae sunt Nubles, Uxo, Castro, Alfandeg, Paterna, Betera, Buylla.

XXXII. De obsidione posita per Regem super civitatem Valentiae.

XXXIII. De occupatione Ruzafae, et exitu Zahen Regis contra Regem.

XXXIIII. De adventu Archiepiscopi Narbonensis, et multorum nobilium, et concilio habito super positione castrorum.

XXXV. De galeis Regis Tunicii missis in adjutorium Zahen Regis, et civitatis Valentiae.

XXXVI. De vulnere Regis, et de expugnatione turris Boatellae.

XXXVII. De adventu Ali Albata ad Regem, et tractatu super facto civitatis. 

XXXVIII. De adventu Rabiz Albuhammalec, nepotis Regis Zahen ad Regem, et de primo eius tractatu cum Rege.

XXXIX. De secundo reditu Rabiz Albulhammalec, et tractatu et diffinitione negotii.

XL. De tractatu pacis revelato per Regem, et redditione civitatis Valentiae. 

XLI. De foelici ingressu Regis in civitatem Valentiae, et divisione terrarum.

XLII. De adventu R.i Fulconis, et morte Artaldi de Alagone apud Billenam. 

XLIII. De pacto inter Regem et milites, qui in regno Valentiae fuerunt hereditati.

XLIIII. De captione Rebolleti, et de adventu Regis ad Montem Pessulanum propter insurgentes contra dominium.

XLV. De populo Montis Pessulani ad Regem reducto per familias et familias. 

XLVI. De commotione facta in populo Montis Pessulani zelando pro Rege, et de fuga consulum.

XLVII. De horribili eclipsi solis, et reditu Regis apud Valentiam.

XLVIII. De pacto facto super castrum de Bayreyn.

XLIX. De impedimentis datis contra Bayreyn, et finali eius obtentione.

L. De adquisitione Billenae, et recessu Regis de regno Valentiae.

LI. De occatione Regis habita contra Xativam, et reditu festino Regis ad regnum Valentiae.

LII. De obsidione Xativae.

LIII. De malo proposito Garsiae Romei contra Regem et huius occatione.

LIIII. De pacto inter Regem et Alcaydum Xativae et dato Regi Castilione.

LV. De Algezira (Alzira, Alcira) obtenta a Rege et pactis habitatorum.

LVI. De secunda occasione habita contra Xativam, et repititione castri facta Alcaydo per Regem.

LVII. De excusatione Alcaydi Xativensis, et assignatione Judicis sibi facta. 

LVIII. De obsidione Xativae, et suspensione Militis Conchensis tractantis quod rex Castelle haberet Xativam.

LIX. De visionibus Regis et Regis Castellae, qui tunc erat Infans, et divisione regnorum Valentiae et Murciae.

LX. De pacto inter Regem et Alcaydum Xativensem facto, et de traditione castri minoris Xativae.

LXI. De obtentione castri de Byar.

LXII. De Castalla Regi tradita, et toto regno Valentiae.

LXIII. De erectione Alazrac facta contra Regem, et usurpatione sexdecim castrorum.

LXIIII. De tractatu Regis, quod omnes Sarraceni de regno Valentiae expellantur.

LXV. De responsione Episcopi Valentini, et nobilium, et militum super expulsione Sarracenorum de regno Valentiae.

LXVI. De erectione Sarracenorum contra Regem, et usurpatione duodecim castrorum ac expulsione multorum.

LXVII. De liberatione castri Penacadell ab exercitu Alazrac, et morte Abenbazol.

LXVIII. De deceptione Alazrac in venditione panis, et praecibus Regis Castellae factis pro eo, sed non obtentis.

LXIX. De exilio perpetuo assignato ipsi Alazrac, et obtentione castrorum Planes, Castello, Pego.

LXX. De malo statu regni Castellae, et petitione auxilii facta Regi.

LXXI. De curia celebrata Barchinonae propter subsidium dandum Regi eunti in adjutorium Regis Castellae.

LXXII. De curiis celebratis Caesaraugustae pro adjutorio Regi fiendo eunti in adjutorium Regis Castellae.

LXXIII. De visione fratris Minoris super restauratione Hyspaniae fienda per Regem Aragonum Jacobum.

LXXIIII. De prava responsione facta Regi per nobiles de Aragonia super auxilio quod petebat.

LXXV. De conjuratione nobilium et militum de Aragonia facta contra Regem, et responsione Regis.

LXXVI. De congregatione exercitus contra nobiles de Aragonia, qui conjuraverant contra Regem.

LXXVII. De compromisso facto per Regem et nobiles de Aragonia in Episcopos Caesaraugustanum et Oscensem.

LXXVIII. De progressu Regis in adjutorio Regis Castellae, et subsidiis sibi factis a Turolensibus el Valentinis.

Liber quartus.

Cap. I. De reductione trium castrorum regni Murciensis Billenae, Ellae et Petrer ad dominium Regis Castellae.

II. De ordinatione et instructione exercitus sui facta per Regem.

III. De restitutione castri Delxg ad dominium Regis Castellae procurata per Regem. (Entre Elig y Elx, Elche)

IIII. De reductione castri Oriolae ad dominium Regis Castellae procurata per Regem. (Oriola, Orihuela)

V. De preparatione Regis ad bellum contra Genetos victualia apportantes.  

VI. De mutua visione Regum Aragoniae et Castellae super tractatu de Murtia capienda. (Reino de Murcia)

VII. De colloquio Regis cum S., et de obsidione Murtiae.

VIII. De colloquio Regis cum Alguziro Murciensi.

IX. De deliberata responsione Alguziri, et tractatu negotii Murciensis.

X. De tractatu obtento, et redditione Murciae facta Regi.

XI. De ingressu Regis in Murciam, et turbatione exorta propter mezquitam mayorem.

XII. De sollempni celebratione altaris Beatae Virginis in mezquita mayori Murciensi.

XIII. De nuntiis missis ad Regem Castellae super acquisitione Murciae significanda.

XIIII. De proposito Regis contra Almariam per nobiles inpedito.

XV. De Legatis Tartarorum, et diffidatione Regis facta a Ferricio.

XVI. De captione Lizanae, et interfectione malefactorum et proditorum.

XVII. De moneta falsa facta Tirazonae, et gravi punitione malefactorum clericorum et laycorum.

XVIII. De morte Dominae Mariae, inclitae Infantissae.

XIX. De prima missa Domini Sancii, incliti Infantis ac Reverendi Archiepiscopi Toletani. (Sancho, Sancio, hijo de Jaime I, arzobispo de Toledo)

XX. De revelatione Regis, et eius propositi ad passagium ultramarinum.

XXI. De promissione facta Regi per magistrum hospitalis pro passagio ultramarino.

XXII. De subsidio facto Regi per Regem Castellae pro passagio ultramarino.

XXIII. De adventu nuntiorum Regis Tartarorum, et praeparatione Regis ad passagium ultramarinum.

XXIIII. De incoata navigatione Regis pro passagio ultramarino.

XXV. De redditu Regis, et cassatione viatici ultramarini.

XXVI. De invitatione Regis ad nuptias Ferdinandi, primogeniti Regis Castellae cum Domina Blanqa. (Blanca)

XXVII. De consiliis datis Regi Castellae a Rege ad bonum regimen terrae suae.

XXVIII. De sollempni receptione Regis Castellae, et Reginae in civitate Valentiae.

XXIX. De citationae Artaldi, et punitione propter homicidia perpetrata.

XXX. De visionibus habitis cum Rege Castellae in Alaganto propter Sarracenos. 

XXXI. De quaerimonia Fernandi Sancii contra Infantem Petrum, et curiis Illerdae celebratis propter Infantem.

XXXII. De secunda admonitione Infantis Petri propter odium Fernandi Sancii.

XXXIII. De causis odii Infantis Petri habiti contra Fernandum Sancii, germanum suum.

XXXIIII. De curia celebrata in Algezira propter Infantem Petrum.

XXXV. De spontanea reconciliatione Infantis Petri.

XXXVI. De visitatione Murciae, et gaudio gentis illius ad introitum Regis.

XXXVII. De adventu Legati Domini Papae, et vocatione Regis ad concilium Lugdunense.

XXXVIII. De sollempni receptione Regis in concilio Lugdunensi.

XXXIX. De propositione Papae Gregorii facta Lugduni tempori concilii propter passagium ultramarinum.

XL. De prima sessione Papae Gregorii in concilio Lugdunensi.

XLI. De consilio dato Papae per Regem pro utilitatae terrae sanctae in concilio Lugdunensi.

XLII. De dissensione et varia opinione super provissione terrae sanctae.

XLIII. De requisitione coronae, sed non recepta propter tributum.

XLIIII. De suffragiis pro Rege injunctis in concilio Lugdunensi, et intercesione pro Enrico.

XLV. De dissensione exorta inter nobiles Cataloniae et Infantem Petrum et Regem propter occupationem feudorum.

Hucusque tituli capitulorum in corpore libri; qui quoniam mutilus est discerptis aliquot foliis, reliquos titulos ex praevio indice describemus.

XLVI. De adventu Regis Castellae Barchinon. euntis ad concilium Lugdunense.

XLVII. De foelici obitu venerabilis fratris R.i de Penna forti. (Penna + salta linea, sin guión + forti, se encuentra de varias maneras, Ramón de Peñafort, Penyafort, Pennafort, Pennaforti, etc)

XLVIII. De miraculis factis per virum Dei fratrem R.m (Raymundum, Pennaforti)

XLIX. De petitione concilii Terraconen. pro canonizatione viri Dei fratris R.i 

L. De curia celebrata Illerdae propter nobiles cum Rege et Infante Petro discordantes.

LI. De guerra contra nobiles de Catalonia et Aragonia, et morte Fernandi Sancii.

LII. De secunda curia celebrata Illerdae propter nobiles.

LIII. De domibus dirutis Valentiae per populum, et punitione malefactorum.

LIIII. De morte Alazrac, et ingressu Genetorum in regnum Valentiae.

LV. De morte Garsiae Urticii (: García Ortiz; urtica : ortiga), et captivitate magistri Templi, et victoria Genetorum.

LVI. De infirmitate Regis, et receptione Sacramentorum.

LVII. De admonitionibus factis Infanti Petro per Regem ante mortem.

LVIII. De ordinatione, et electione sepulturae. (Poblet)

LIX. De resignatione regnorum, et receptione habitus cirterciensis (cisterciensis; Císter), et foelici obitu dicti Regis.

(N. E. Uno de los testamentos de Jaime I con el reparto de los reinos y tierras está en esta colección. 1241)

X. Relatio miraculi de transitu S. Raymundi de Pennafort super mare

X.

Relatio miraculi de transitu S. Raymundi de Pennafort super mare, pallio super aguas expanso et in navigii modum composito, ab insula Baleari maiori ad usque Barchinonam: scripta anno 1456 ad calcem codicis vitae eiusdem Sancti integro saeculo antiquioris. (Vid. pág. 179). 

Ex biblioth. FF. Praedic. Barchinon.

Huiusce brevis scriptiunculae auctor est Fr. Jacobus de Sancto Johanne, uti in eiusdem calce videre est. Eam hispano sermone interpretatam vulgavit Diago (Hist. prov. Aragon. lib. I. cap. XVIII.) Latine autem nusquam prodiit, nequidem in vita S. Raymundi, quam ex hoc eodem codice anno 1351, exarato descriptam edidit Francisc. Peña, Rom. Rotae auditor; cui de hoc miraculo sententia idem, oratione tamen diversus sermo est. Idcirco hanc narrationem aequi bonique lectori iudicio sistimus.

Unum quid singularissimum et admirabile valde audivimus a patribus et praedecessoribus nostris, nec deletur a memoria viventium hominum, ymo retinetur, ac recitatur tamquam ipsum bona memoria bene dignum. Rex Maioricarum certus de sanctitate vitae dicti venerabilis Patris Magistri de Pennaforti Barchinonam venit, supplicans eidem patri maximo cum afectu ac devotione, quatinus cum eo ad suum regnum Maioricarum transfretare dignaretur ad regendum et gubernandum suam animam, et quosdam Judeos ac Sarracenos convertendum ad fidem catholicam. Concessit pius pater totus ardens in caritate, ac salutem animarum siciens, ut cervus ad fontes aquarum, dum tamen ipse Rex staret consilio suo, ac sibi obediret in omnibus quae salutem animae suae ac populi sui concernerent. Promissit Rex. Transfretarunt autem simul cum tranquillitate (a: Contigit id anno 1269, qua de transfretatione regia vid. Zurita, lib. III, cap. 74. Diago loc. laud. oportune ostendit S. Raymundum Jacobo Regi ad Maioricas navigante annis 1229, 1230, 31, 33, socium adiungi minime potuisse, qui in curia tunc Romana versabatur.); applicaeruntque civitatem Maioricarum: parataque fuit honorifice camera intus regium castellum pro ipso patre. Maiores vero civitatis, ac multi de extra morantibus, venientes ad litus maris, gaudentesque de adventu tam famosissimi patris, cum magno apparatu volentes una cum eorum Rege usque ad dictam cameram associare, eundi modum ordinabant. Videns bonus pater, qui interius et exterius totus humilis erat, ac silens, fugiens honores, exiens de navigio solus cum socio, praecipiens Regi et aliis circunstantibus quatenus de persona sua non curarent: habeo quidem, dixit ipse, hic paratam domum Praedicatorum; addens populis: Regem vestrum honorificate; domum Praedicatorum recta via accessit. Et primo ad ecclesiam viam suam dirigens coram maiori altari, ubi corpus Domini reconditur, oravit. Facta oratione, et accepta aqua benedicta, dicto salmo cum collecta, ut moris est Praedicatorum Priori se praesentavit, humilemque sibi reverenciam exhibens ac cunctos fratres ylari vultu salutans humiliter amplexatus est atque salutavit. Non autem multum quiescens, intendere voluit ad hoc propter quod venerat, ardenter predicans, plurimos de infidelibus ad fidem Xpi. convertens babtizare faciebat: adversantes ad invicem ac inimicantes pacificabat: pauperes et debiles, infirmos, caecos et claudos ac tristes visitabat, confortabat ac consolabatur: plurimi credentes sanabantur, tam spiritualiter, quam corporaliter. Diabolus vero eidem patri invidens, ac dolens de animarum salute, suis suggestionibus in tantum praevaluit, quod dicti Regis cor induravit, et amasiam (a: Berengariam dixit Diagus, seu Berenguelam filiam D. Alfonsi, Domini de Molina.) illius, per magnum tempus ab eodem dilectam, exortacionibus et occultis monicionibus, nec praedicacionibus publicis dicti patris ipsam dimissit, nec suo stare consilio, ut promisserat, voluit. Pius autem pater videns non proficere in ipso Rege, facie turbata minatus (est) ei dicens, velle Barchinonam redire, nec in suo servitio amplius stare, ex quo ipse Rex promissum non servabat. Displicuit tamen Regi regressus ipsius patris Barchinonam, et praecepit cunctis patronis navigiorum sub ira et indignatione sua, ac pena mortis, quatenus nullus dictum patrem in suum reciperet navigium ad transffretandum. Bonus pater hoc ignorans, quadam nocte, dictis matutinis in conventu Praedicatorum, petita licentia a Priore, et benedictione accepta, cum suo socio ad portum civitatis ambulavit; et videns quoddam navigium, quod parabatur, quaesivit a patrono quo volebant ire; qui respondit: Barchinonam. Ergo, dixit bonus pater, ego ibo vobiscum si placet cum isto socio meo. Responderunt: vere, pater reverende, non possumus vos recipere, nec audemus; nobiscum enim transffretare non potestis. Est quidem nobis praeceptum impositum ex parte Domini Regis, ac sub poena mortis, quatenus nullo modo vos recipiamus; et parcatis, si placet. Sunt ibi alia navigia parata pro Valentia, pro Terracona, pro Sancto Felice, pro Coquolibero (Colliure); vadatis ad illa; et si non habeant tale mandatum, recipient vos. Humilis vero Pater cum socio ad alia procedens navigia, de navigio in navigium exquirebat, quod a primo exquisierat. Qui omnes responderunt ut primi. Videns quod non poterat aliud facere, trahens socium per capam, dixit: vadamus ad portum de Soller, quia non deficiet nobis Rex aeternus. Est enim tempus persecorum (a: Preses indigenae vocant), et cum ipsis remeabimus Barchinonam Domino Deo dirigente. Socius vero maximo cum affectu Barchinonam redire apetebat. Qui gaudentes, et spiritu ferventes, cum sint tres leucae bonae (3 buenas leguas) de civitate Maioricarum ad dictum portum, in parvissimo tempore ad ipsum applicuerunt. Et invenerunt iam paratas naviculas fructibus persecorum, sive volemorum oneratas. Interrogavit bonus pater patronos ipsarum: Quo vaditis etc. Qui responderunt ut primi. O! dixit ipse pariter cunctis audientibus et taliter voluit providere iste Rex mortalis? Aliter providebit Rex aeternus. Veni, socie; trahens ipsum per capam, cunctis de navicula salutatis, ambulavit per quasdam rupes, quae intrant mare magis quam reliqua terra de circa portum. Vadensque usque ad finem ipsarum, dixit socio: videbis quomodo aeternus Rex providebit de optima navicula. Deposita capa extendit ipsam supra mare, et accepto baculo sive bordono suo, signo crucis se muniens, intravit super capam, ac si in naviculam intrasset et quietius; accepto baculo fixit eum in medio: vocavit socium, et ut se signo crucis muniret ac intraret. Dubitans autem socius, et attonitus, ac admiratus de tali re, noluit eidem credere, nec monitis suis acquiescere, nec ullo modo intrare. Dixit ei pater: ergo revertere ad conventum, recomendans me patri Priori, et cunctis fratribus; dic eis quomodo Rex aeternus providit mihi de optima navicula, quae ipso dirigente Barchinonam me portabit. Erexit medium capae in altum ad modum velae, figensque eam in capite baculi, ut in arbore, ad cuius radices totus plicatus (tot plegat) sedebat, et in albis. Flavit ventus tenuis, et dulcis. Erat autem hora tertia, vel circa; inflato velo ex placido vento elongavit se ab insula, mirantibus cunctis, qui ibi erant de volentibus navigare cum socio de tali et tam nova re: unus respiciebatalium, et non valebant mutuo loqui; sicque steterunt attoniti, et quasi extra sensum in quantum viderunt ipsum ambulantem sic velo capae inflato supra mare. Et ipso de visu perdito, ad invicem locuti sunt prorumpentes in lacrimas, ac dolentes et percutientes pectora sua, dicebant: ¡O pauperes nos et peccatores! qualem virum habuimus apud nos, et ipsum non novimus. ¡O misserabiles nos! ¿quare non recepimus eum, spreto regio mandato? Tristis socius elevabat manus in altum percutiens capud et pectus cum magnis lacrimis et singultibus (singlot, como el hipo cuando lloras), dicebat: et ego miserabilis et infidus, qui nolui sibi credere; nec eum sequi; quam rationem dabo ego miser de me ipso? Sicque omnes uberrime flebant. Illi, qui habebant naviculas paratas et oneratas dictis fructibus, festinantes dicebant: cito, cito, intremus mare, vadamus si poterimus eum invenire. Socius vero tristis et desolatus redivit Maioricas, et intrans conventum Praedicatorum narravit singultando (singlot de nuevo : hipo) et lacrimando quae gesta fuerant. Ad aures Regis mira res et nova devenit; qui festinanter cum multis de civitate ac quibusdam fratribus ad dictum portum de Soller properavit, et ad finem rupis ipse et alii multi appropinquarunt. Erant ibi multi, qui viderant, factum narrantes. Tunc Rex dolens, et poenitens, qui verbo sancti viri noluerat amasiam dimittere, huiusmodi miraculo dimissit eam; et ex tunc recte vixit. Fabricaruntque ibi ecclesiam parvam in honorem virginis Catherinae, quae capud extat ecclesiae conventus, cuius ipse bonus pater oriundus fuit.

Hic in margine sequentia adnotata leguntur. "Et cum disposuissent de fundamento ipsius ecclesiae successu dierum fodendo, in terra invenerunt quandam imaginem virginis Catherinae, quam nimium mirati honorifice susceperunt videntes totum miraculose factum fuisse, quam postea completa ecclesia collocarunt in ipsa. Sarraceni autem pluries illuc venientes non potuerunt ipsam imaginem secum portare, bene male tractaverunt eam. Propter quod populus de Soller voluerunt ipsam in alium locum mutare ad custodiendum a barbarie, et praeservandum a Sarracenis. Ipsaque ymago reversa est in suum locum, et in dictam ecclesiam, ubi ipsam primo collocaverunt, ubi permanet (poteris narrare, si volueris, totum transitum maris, et postea fabricationem dictae ecclesiae vel ut tibi melius videbitur.)” Hucusque in margine, propria manu auctoris et eodem prorsus caractere adnotatum. Tum sic in textu prosequebatur lectio.

Revertensque ipse Rex Barchinonam flens humiliter veniam petivit. Ex quo autem sanctus vir elongaverat se ab insula Maioricarum, appropinquans Barchinonam: custodes Montis Judaici, videntes rem numquam visam, nigram et albam, et cum pulcro vento venientem mirati, unus eorum descendit nunciare consiliariis. Qui concurrentes ad mare cum maxima populi multitudine, viderunt clare rem dictam et omnes etiam qui erant in mari de magnis et parvis navigiis signantes se mirabantur. Appropinquans terram sanctus vir, cognoverunt omnes personam vivam et fratrem esse indutum albo, sedentem intra pannum nigrum; et nondum cognoscentes, quis erat, quilibet sum faciebat iudicium. Cum autem terram applicuit, et ante locum, ubi nunc est domus mercatorum, virum sanctum fratrem Raymundum de Pennaforti cognoverunt. Qui descendens de capa, ut de navicula, in terram, accipiens ipsam et induens non balneatam (no banyada: seca), ac si extraxisset eam de aliquo tecacio; et cum baculo in manu, qui arbor fuerat suae naviculae, cunctos salutans, et benedicens, humili facie, clara et laeta, non faciens stationes, venit ad conventum Praedicatorum, nec etiam per viam habens collocuciones. Exivit in illa hora et subito maxima fama de miraculo isto; ita quod maximus populus et omnes admirati magis ac magis, et inter se recitantes miraculum ac divulgantes, cum maxima veneratione sequebantur eum: quidam procedentes aliis occurrentibus miraculum publicabant. Cum autem sanctus vir fuit ante portam conventus Praedicatorum, quae respicit versus mare ad austrum, et erat hora circa meridiem eiusdem diei, qua recessit de insula Maioricarum, et fratres usque ad horam nonae recollecti tempore estatis habent conventum clausum. Visumque fuit cunctis extra remanentibus in vico, quod ianuis clausis sanctus vir conventum intraverit, et magis ac magis attoniti, et nimis admirati remanserunt extra dictam portam, laudantes Dominum Deum, qui meritis ipsius Sancti tot faciebat mirabilia, et unum miraculum aliud sequebatur. Quidam ex fratribus orantes per claustrum (a), mirati de suo adventu, et quomodo illa hora conventum intravit, interrogaverunt portarium; qui respondit nulli portam apperuisse. Vixit vir Dei in conventu Praedicatorum Barchinone virtuosissime, ac proficiendo de virtute in virtutem.

(a: Claustrum conventus Praedicatorum Barchinonensium aedificari ceptum est anno 1268; quod utpote parvum, et vitae fratrum eius aevi accomodatum, brevi construi potuit et in aestate anni 1269. finitum.) 

Sed quia praedicantes quidam varie dictum singularissimum miraculum praedicant, ut pluries audivi, non sine offensione piarum aurium, illorum videlicet, qui ab antiquis temporibus realitatem facti, et ab autenticis, personis perceperunt; igitur in eorum instructionem ego frater Jacobus de Sancto Johane, dicti ordinis Praedicatorum et theologiae professor, indigne tamen dictus ac inquisitor hereticae pravitatis per totam civitatem et diocesim Barchinonensem auctoritate Apostolica specialiter constitutus, sexagenarium numerum in etate transcendens, dum eram iuvenis, et in etate vigintiquinque annorum, vel circa, incipiens praedicare, fui in dicta villa de Soller, et audivi a proceribus ipsius villae octogenariis vel nonagenariis, aut circa, utriusque sexus, dictum miraculum, prout iacet. Quod etiam iam ante in etate tenera constitutus audiveram a patre meo carnali, et a patribus antiquioribus huius dicti nostri conventus Barchinon. videlicet, fratribus Stephano Miquaelis, Bernardo Dulcis, Laurentio Oliverii, Arnaldo de Socarrats, Petro de Arenys, in theologia magistris, qui transcendentes numerum octogenarium, et ipsorum quidam nonagenarium, vixerunt (b), et dictum miraculum, prout superius scriptum est, pluries mihi recitarunt ac ab omnibus publice utriusque sexus tam laycis quam ecclesiasticis recitatur, et in mentibus eorum, ut in libris, scriptam retinetur et afirmatur. Ac etiam dum ego dictus frater Jacobus fui Romae in anno MCCCC quadragesimo nono, et quinquagesimo, anno videlicet Jubilaei, quo canonizatus fuit venerabili Pater Fr. Bernardinus, de ordine Minorum, ac etiam anno quinquagesimo primo, universali ecclesiae praesidente Dno. Nicolao Papa Quinto, et regnante Dno. Rege Alfonso in regno Aragoniae et in utraque Sicilia, habui collocuciones quasdam de plurimis cum Reverendissimo Dno. tunc Cardinali Valentinensi, nunc vero et hiis temporibus divina clementia universali ecclesiae feliciter praesidente Calixto tertio vocato: dolebat tunc ipse nunc Sanctissimus Dnus. noster, mirabaturque ac dicebat: quod tantus doctor, et tam sanctus qui inter cetera plurima miracula, que fecerat, erat etiam illud de transitu maris cum capa de Maioricis usque Barchinonam. Sicque mentibus hominum, superis, mediis et infimis, sub mundi climate militantibus imbutis et retinentibus dictum miraculum, ac de generationibus in generationes ipsum recitantibus, ad vitandum varietatem, decrevi ipsum propria manu in hiis scriptis redigere; ut sicut in libris mentium, sic in hiis veridicis scriptis, et in directionem praedicantium reperiatur. Scriptum autem est hoc Barchinonae, et in conventu Praedicatorum, praesente magistro Petro de Queralt, in provincia Aragoniae dicti ordinis Priore provinciali, et in ipso toto ordine praesidente magistro Martiali Auribelli, octava die mensis julii, anno ab Incarnatione Domini MCCCC quinquagesimo sexto.

(b: Traditionis huius vis ac robur huc reddit. Auctor praesentis narrationis natus erat ante annum 1396. Aetas ipsius tenera puta duodecim annorum, figenda est circa ann. 1408. Tunc octogenarii erant hi fratres, a quibus ipse rem accepit, et unus eorum nonagenarius: natus nempe anno 1318 aut circiter cum scilicet vix 44 anni a S. Raymundi transitu fuerant elapsi. Unde et illi ab ocularibus testibus rem haurire comode potuerunt.)

IX. Monasterium S. Pauli de Campo monasterio S. Cucuphatis unitur et subditur, an. MCXXVII. (1127)

IX.

Monasterium S. Pauli de Campo monasterio S. Cucuphatis unitur et subditur, an. MCXXVII. (1127) (Vid. pág. 153.)

Omnibus fidelibus significare utile duximus, qualiter ecclesia S. Pauli de Campo, quae a constructoribus suis Domino Guiberto et uxore sua Rollendi oblata est Deo et B. Petro et Apostolicae Sedi, per negligentiam Praelatorum suorum et religione et possessione valde est destituta. Unde probi homines Barchinonenses, in quorum consilio et dispositione constructores ipsius ecclesiae eam commendaverant, cum Domino Ollegario, Tarraconensi Archiepiscopo, providentes restaurationi et utilitati eiusdem ecclesiae, tradiderunt eam Domino Rutilando, S. Cucuphatis Abbatis regendam et disponendam in Dei servitio et ordine monastico; tali pacto ut ipse et succesores eius habeant liberam potestatem disponendi ipsum locum, et omnes possessiones et bona ad eundem locum pertinentia, et constituendi ibi Priorem et fratres, qui ibi Deo serviant. Ipsi quoque Prior praedictus et Abbas vel eorum congregationis fratres, si quod absit eidem loco inutiles et dissipatores fuerint bonorum, et infra dies LX quo admoniti fuerint in Capitulo S. Cucuphatis, quae male tractaverint, eidem loco non restituerint, ab ipsa praelatione canonice decidant. Verum quia fratres eiusdem societatis quaedam bona eiusdem monasterii contra voluntatem tamen Abbatis impignoraverunt, laudatum est, ut Dominus Abbas in redemptionem rerum a Pontio Priore impignoratarum bona S. Cucuphatis sufficienter impendat. Et de cetero ipsius loci et ordinationis dispositionem quiete obtineat. Si qua in crastinum ecclesiastica, saecularisve persona hanc institutionem ad honorem Dei factam perturbare praesumpserit, terribili excommunicationis sententiae subiaceat, donec inde canonice satisfaciat. Actum est hoc III. kal. januarii, annus Domini centessimus vigessimus septimus post millesimum (1127). = Ollegarius Dei gratia Tarracon. Archiepus. = Berengarius Dei gratia Gerund. ecclae. Epus. = Petrus Primidierii (Primicherii y variantes). = Petrus Bertrandis. = Bernardus Bertrandis. = Raymundus Berengarius. = Bernardus subdiaconus, qui haec scripsit die et anno quo supra.