Per tal com la machinosa infidelitat dels juheus

IV. 

Constitutiones contra Judeos regni Maioricarum ordinatae a Ferdinando I, Aragonum Rege an. MCCCCXIII. (Vid. pág. 52.) Ex autogr. in arch. PP. Praedicat. Palmae Maioricen.

Ferdinandus Dei gratia Rex Aragonum, Siciliae, Valentiae, Maioricae, Sardiniae, et Corsicae, Comes Barchinonae, Dux Athenarum et Neopatriae, ac etiam Comes Rossilionis, et Ceritaniae. Dilectis et fidelibus gubernatori, procuratori nostro regio, aliis officialibus nostris civitatis et regni Maioricarum, eorumque loca tenentibus praesentibus et futuris; salutem et dilectionem. Quoniam machinosa calliditas et adversa Christi fidelibus infidelitas Judeorum Christicolarum incommodis nedum attenta sed pervigil, de ipsorum commodis tristis efficitur, de quorum ruinis perfusa gaudio gloriatur, statuit mater nostra sacrosancta Ecclesia Judeos ipsos infideles fetidos seorsum habitare ab ipsis Christicolis, ne inmundi locorum vicinitate illorum puritatem inficerent erroris ac scelerum vulneribus putriti pravae mentis corrumperent sanitatem. Ipsius ideo nostrae matris Ecclesiae statuendo circa hoc, velut eius fidele membrum, ut convenit inherentes, intellecto Inquisitoris haereticae pravitatis relatu, quod in civitate sive regno Maioricarum praedicto nonnulli judaicae legis, ad civitatem previam declinantes, simul cum conversis ad fidem catholicam cohabitant, domestica quorum cohabitatione seu societate conversi ipsi, obsequia oblivioni derelinquentes divina, dampnabiles et primaevos occulte perseverant in errores, inverecunda sabbata judayce venerantur; diem dominicum usibus et diversis laboribus exponentes: nichilominus, ut asseritur, aliquae mulieres conversae civitatis iam dictae Barberiam transmeari se procurant, ubi nuda fontis baptismatis praetioso amictu, Xpum. ac fidem catholicam abnegantes, colunt ac celebrant judaycam sinagogam; etiamque et ceteri a regnis et terris straneis prodeuntes in civitate praetacta ebrayce vivunt utique et incedunt, licet eliunde Jhesu fidelitatem prestiterint, nomenque assumpserint Christianorum, quod ut ignoti abnegare aliquatenus (f. aliquando) non verentur. Unde nos volentes praedicta, quae in innominiam sanctae matris Ecclesiae catholicae vertuntur, ut catholicus filius, a nostris regnis et ditione posse tenus extirpare, vobis quasdam ordinationes, quas maturae et digeste condidimus continentiae subsequentis:

Per tal com la machinosa infidelitat dels juheus als feels christians no poch adversant en les adversitats dels dits christians se gloriege, e en les prosperitats sen tristexe, statui la sancta mare eclesia los dits juheus en apartat loch habitar e viure, per ço encara que llur fetidat e inmundicia en los dits christians no engendrassen infeccions, e llurs errors no corrompessem (corrompessen) la puritat de aquells. E com aiam entes que en la illa e regne de Mallorques los dits juheus cohabiten ab alguns christians, de la qual cohabitacio se seguexen alcunes coses de mal eximpli, en special que per llur poder pervertexen alcuns christians novells a sabbatizar e perseverar en llurs judaycos (judayques) e dampnades errors; e encara per llur astucia en sedicions e engans dels dits christians inhumanament e continua studien: havem deliberadament e madura, a opprimir lo mal proposit e astucia de aquells, ordonam les ordinacions devall scrites, les quals volem e manam en lo dit Rege (Regne) e illa de Mallorques, e ciutat, vilas e lochs de aque (sic) esser inviolablement observades.

Primerament ordonam, statuim e manam que tots los juheus e juhias de la illa e regne de Mallorques, e de las illas a daquella adiacens, stiguen e viven apartats dels Christians en un cercles a la una part de la ciutat o vila, hon habitaran, en lo cual stiguen tencats e closos en torn; en manera que totes les portas isquen al cercle o mur, en lo qual mur haie una porta e no mes, per hon isquen; lo qual cercle o part los sie elegit e designat per los jurats e procurador reyal del dit regne, o de la vila hon habitaran. E si los dits juheus hauran o tindran juheria apart, que aquella aytal los sie hanc per cercle o barrio; e que en aquella se haien a mudar o apartar del die que lus sera assignat lo dit cercle o loch per los dits jurats e procurador reyal a un any primer seguent; per tal que dintre lo dit any haien e façer cases hon stiguen. Pero provehim e manam que si en los dits barris a ells assignador haura algunes cases ja fetes, que aquellas puxen haver per compra o per loguer, a coneguda dels dits jurats e procurador regal, o segons que ab los senyors de aquellas se

poran convenir. E si dintre lany, apres que assignat los sera, no seran apartats de la habitacio dels dits christians, e nos seran mudats en lo dit cercle o barri, que passat lo dit any tots los bens de aquells sien confiscats e adquisits a nos, e a nostre fisch, e de la persona haien star a nostra merce.

Item ordonam e manam que negun juheu ni juhia no menje ni begue entre christians ni christianas, ne christians entre juheus ne juhias, e aço en llurs habitacions, sidonchs no era en cas de necessitat, asi com es anant per cami, o seguint la cort nostra, hont no poguessen haver posada, o que fossen en lochs hon no hagues juheria. E mes que los dits juheus ni tinguen scuders ni servidors en ses cases que sien christians ne christianas per fer lus servey ni faena en llurs cases, axi com apparellarlos de menjar en lo dissapte, ni ensendre foch, ni anarlos a vi, ne altres coses semblants: no gosen tenir didas christianas per nodrir llurs infants, ni vinguen per fer honor a les cases dels christians axi com en noçes, sepulturas, ni en neguns altres actes. E aço sots pena C. florins per cascuna vagada que contra les dites coses, o alguna de aquelles faran o vendran a nos e a nostres coffres aplicadors sens gracia alguna. Pero en lo present capitol no sien compresos los Christians que los dits Juheus logaran a jornals per adobar llurs cases, cavar llurs vinyas e heretats, e fer altres negocis consemblants. Pero que tals christians no menjen ne beguen en cases de juheus, segons que demunt en lo present capitol es contengut.

Item ordonam e manam que negun juheu ni juhia no gos portar en lo dit regne armes negunas, axi com spasas, dagues, punyals, e altres semblants armes. Pero volem quels dits juheus pusquen portar coltells e gavinets per tallar pa o carn. E qui contra fara que sie encorregut en la dita pena de C. florins applicadors com dit es dessus.

Item com nos sie donat a entendre que en los libres e altres scripturas del Talmut de la ley dels dits juheus lus sie manat que cada die diguen la oracio dels heretges, stant de peus, en la qual malaexent los christians, e les iglesias, e los feels defuncts; per ço ordonam et manam fermament que negun juheu ni juhia daçianant tal oracio no diguen, ni aquella tinguen scrita en lo libre del dit Talmut, ni en altres llurs libres, an la dita oracio vaguen, cancellen e abolesquen dels dits libres, en tal manera que de qui avant en neguna manera nos puxe legir; e aso haien a fer dintre dos meses apres publicacio de la present nostra ordinacio. E quisque la dita oracio dira, ni en aquella respondra, que le sien donats C. açots publicament per los lochs acustumats de la ciutat o vila hon staran. E si la dita oracio passat los dos meses atrobada sera scrita en alguns libres dels dits juheus, que aytal en poder de qui aprobada (atrobada) sera pague a nos la dita pena dels dits C. florins. E si aquell pagar no pora, que li sien donats CC. açots en la manera demunt dita. E ultra les dites penas volem que contra aytals juheus sie procehit criminalment, axi com a aquells qui malaexen e blasfemen la ley sancta del (dels) christians.

Item encara manam e ordonam que negunes fembres christianas, axi maridades, com no havent marits, de qualsevulla condicio o stament sien, no gosen entrar dintre les cases, o cercle, o juheria, o loch, hon los dits juheus e juhias habitaran, axi de die com de nit. E qual se vulla christiana, que contrafara, si es maridada, que sie encorreguda en pena de cinquenta florins per cascuna vagada que trobada hi sera; e si no haura marit, que perda tota la roba que portara fins a la camisa; e si sera fembra publica, que li sien donats C. açots publicament per cascuna vegada que trobada hi sera.

Item mes ordonam e manam que si alguns juheus o juhias del dit regne e illas a aquell adiacens per aspiracio del Sant Spirit se volran bateiar e tornar a la sancta fe catholica, que no sien ni degen esser embergats, torbats, ne detengunts per força o per altra manera qualsevol, e aso per juheus ni Christians, axi com es marit o muller, pare o mare, germa o germana, o qualsevulla altra persona. E qui contra aquestes coses fara ni vendra, que sie punit civilment o criminalment per les penas en dret aposades.

Item mes avant ordonam e manam que daçi avant negun juheu ni juhia en lo dit regne no gos nomeniar en scrit ne de paraula Don tal. Esi ho fara, que per cascuna vegada que ho fara que pach deu florins.

Item que per tal quels juheus en lo dit regne mils sien coneguts, ordonam e manam que daçi avant haien a portar e porten lo capero ab la cugulla de un palm, feta a manera de embut e de corn, cosida *entorn fins a la punta o en altra manera, perque aparegue distincio entre ells e los christians. E mes, que los dits juheus no gosen portar mantos, ans haien a portar demunt les vestiduras que vestiran gramallas o tabardes ab aletas, portan en les dites gramallas de la part de fora los senyals que acustumen portar. Pero es de nostra intencio que los dits juheus anant per cami, per squivar alguns scandols que lus porien sdevenir, puxen portar aquelles vestiduras que volran, axi per cami, com per lo loch hon seran.

Item ordonam e manam que negun juheu, ni juhia no vene speciaria, ne pa, ne vi, ne farina, ne oli, ne mantega, ne altra cosa de meniar, a christians ne a christianas ne tingan tenda, ne botiga, ne taula en publich, ne en amagat per vendre; si ja no era gra o venema (verema) que cullissen en sus vinyes, e carn viva, e oli que cullissen en son olivar, e fruytas que cullissen en llurs orts. E les dites coses e cascuna dellas los damunt dits juheus e juhias puxen vendre en los cercles dels barris hon staran, o en les heretats que tindran, axi suas, com arrendades; e aso axi a christians, com a juheus, o a moros e qual se vulla altres: e aso en les ferias e en los dies del mercat, e en les plaçes e botigues sin hauran, no stant en aquelles christians. Pero entenem que en tals botigues no puxen dormir, ni star en aquellas sino mentre vendran les dites mercaderias. E ax (axi) mateix entenem que puxen vendre per les ditas ciutats e vilas e lochs (leo lochcs) altre qualsevulla mercaderia, que no sien en aquesta nra. (nostra) ordinacio vedades, portant aquellas en llurs mans. E qualsevulla juheu o juhia que contra les dites coses fara, que per cada vegada encorregue e caygue en pena de C. florins, e mes que de las personas haien star a merce nostra.

Item ordonam e manan que negun juheu ni juhia no sien arrendadors, ni procuradors, ni mostaçafos, ni maiordoms, ni recaptadors de nostras rendes, ni de altre senyor o senyora, ni christia o christiana, ne usen daquets officis, ni de altre de aquells per los christians o christianas. E si contrafaran que sien encorreguts en les penes que demunt se contenen. Item per ço com nos es donat a entendre que los dits juheus fan axi com tartres, e altres personas de altres sectes tornar juheus forçantlos e fahent lus algunes altres cerimonias, la cual cosa es en gran vituperi e menyspreu de la sancta fe catholica, volem, ordonam, e manam que daçi avant los dits juheus no facen ne attempten semblants coses en neguna manera: e si lo contrari faran, que semblants juheus sien hauts per catius nostres: hoc axi mateix sien nostres catius les dites persones, que a llur ley seran pervertits; e no resmenys les persones e bens de aytals juheus e pervertits haien a star a nostra merce.

Item ordonam e manam que negun juheu ni juhia no gos visitar christians ne christianas en llurs malaltias, ne de darlos medecinas, ne axerops, ni banyarse en bany ab los dits christians e christianas, nils envien presents de tortas, ne de specias, ni de pa cuyt, ni de vi, ne de volaterias mortes, ni de altres carns, ni de peix, ni de fruytas, ni de algunas altres coses que sien de menjar. E qualsequire juheu o juhia que contra aso fara, o vindra, que pach per cascuna vegada C. florins.

Item ordonam e manam que negun juheu o juhia no port, ne gos portar vesteduras de drap de scarlata ne de mustinaler, ne de negun altre drap molt precios. E si lo contrari faran, que per la primera vegada perdan tota la roba que portaran fins a la camisa; e per la segona que perdan tota la roba, e reeben C. açots publicament; e per la terce vegada, que perden tots los bens applicadors a nostres coffres. Item que neguna Juhia no gos portar manto ab sendat, ni ab pena; e que les vesteduras que portaran, lo drap de aquellas no sie de maior for que lo drap quels dits juheus portaran; ni les dites juhias no gosen portar or en los vels ni toques que portaran; e qui lo contrari fara, perda per cascuna vegada totes les robas que portara fins a la camisa.

Item mes avant ordonam e manam que negun juheu no puxe esser barber, ne cusir draps de neguna christiana de qualsiquira estament o condicio sie; e qualsequire qui al contrari fara, sien donats al juheu per cascuna vegada L. açots; e la christiana que li dara los draps aquells, pach per cascuna vegada C. sous.

Item com nos sie donat entendre que de las nostras terras e regnes passen en Barberia converses christianas, les quals reneguen la sancta fé catholica, e esser pervertides a la ley judaica infanten, e aquells tals tornen a les nostres terres, hon axi com juheus habiten entrels christians, lo qual torne en gran menyspreu de la sancta fé catholica; per tant ordonam e manam que neguns officials nostres, sots privacio del ofici, no lexen ne permeten les dites converses de la nostra senyoria exir ne anar a les dites parts de Barbaria, ni tals juheus habitar en nostras terras ans si algun de aquells trobat hi sera, haien a procehir contra aquell, segons que per dret trobaran esser fahedor. Manants encara que los patrons qui les converses de las ditas nostras terras trauran, perden llurs navilis, e sien encorreguts en cors e en haver sens tota gracia e merce.

Transmittimus nostro sigillo munitas, quasque vos volumus et iubemus sub pena mille florenorum auri de Aragonia, nostro, si contra feceritis, erario applicandorum, inter Judeos in civitate praevia habitantes et habitaturos, ac ad eandem venientes, ... facere et inviolabiliter observari. Inhibentes sub pena iam dicta, quam per vos quotiens contrafactum fuerit, iubemus exigi et levari quibusvis patronis seu ductoribus quorumcunque navilium in Barberie partes seu regnum transmeantes, ne illuc mulierem aliquam publice vel occulte adducere seu transportare audeant vel presumant. Ceterum ut de predictis non bene gestis, et aliis, si qua fieri contingant de cetero, punitio debita subsequatur vobis et unicuique vestrum dicimus et mandamus quatenus dicto Inquisitori in excercendis ratione sui officii, cum requisiti fueritis, assistatis auxilio, consilio et favore. Dat. Barchinone vicesima die marcii anno a nativitate Domini millesimo quadringentesimo tertio decimo, regnique nostri secundo.

X. Constitutio Alphonsi V. Aragon. Regis de non admittendis bullis Sedis Apostolicae absque Regis eiusque consilii beneplacito, an. MCCCCXXIII. (1423)

X. 

Constitutio Alphonsi V. Aragon. Regis de non admittendis bullis Sedis Apostolicae absque Regis eiusque consilii beneplacito, an. MCCCCXXIII. (1423) (Vid. pág. 32). 

Ex archiv. eccl. Illerden.

Nos Alphonsus Dei gratia Rex Aragonum, Siciliae, Valentiae, Maioricarum, Sardiniae et Corsicae, Comes Barchinonae, Dux Athenarum et Neopatriae, ac etiam Comes Rossilionis et Ceritaniae, firmum propterea decernentes divinis obsequiis sanctae matris ecclesiae tranquillo statui quem teste Altissimo summopere affectamus eiusdemque inmutabili reformationi ac bono christianitatis acomode provideri, habita super hiis nostri consilii deliberatione matura certis ex causis justis, per quam animum nostrum moventibus directionemque concernentibus predictorum quas hic haberi volumus pro sufficienter expresis, quasque nonnullis respectibus sublicemus tenore praesentis nostri generalis edicti per universas ditionis nostrae civitates, villas, loca et conterminia promulgandi, statuimus et pariter ordinamus quod officiales seu officiarii, delegati, exequutores sive comissarii ne litterae, bullae, mandata, edicta, rescripta et seu provisiones apostolicae quaecumque a Romana curia quomodolibet a cetero emanandae et ab actenus emanatae quae debitum tamen et integrum non assecutae fuerint effectum, a cetero nullatenus intra dicionem nostram praedictam recipiantur, acceptentur, presententur seu etiam admittantur aut illarum virtute quicpiam attemptetur proinde, donech per nostri maiestatem eis visis et digestis, recognitis aliter fuerit ordinatum. Ceterum ne fructus, redditus, proventus, peccuniae, res, bona et jura quaecumque meraeca Apostolicae expectantia preter sanam intentionem valeant per aliquos indebite asportari vel etiam occultari, volumus imo huiusmodi serie generaliter inhibemus de eisdem bonis et juribus, peccuniis et redditibus collectoribus aut subcollectoribus Apostolicis quibuslibet ullatenus per quospiam responderi, imo in singulis ditionis nostrae diocessibus amodo illa per personas ecclesiasticas idoneas atque fidas in eisdem singulariter per nos aut illustrem Reginam Mariam consortem nostram carissimam deputandas de jam dictis fructibus redditibus, emolumentis, peccuniis, rebus et bonis camerae Apostolicae pertinentibus et hucusque quomodocumque debitis et ab inde debendis conservandisque sub sequestro precipimus integriter responderi penitus atque tradi. Rursus ne in presentiarum vaccantibus benefficiis et officiis ecclesiasticis, etiam si de illis provisum fuerit, dum tamen provisio debitum et integrum non fuerit sortita effectum, et quae interim vaccare contingat, divinum debitumque servitium abdicetur sic vaccantibus aut ut premittitur vaccaturis, per ordinarios Praelatos tam videlicet Archiepiscopos, Episcopos, Abbates, canonicos, Capitula et alios fulgentes ecclesiastica dignitate prout ad eos spectet provideatur personis idoneis et abilibus seu alias eadem benefficia et officia, donech aliter canonice provisum fuerit, regenda et administranda comitantur eisdem divino servitio nullatenus diminuto, et alienatione bonorum inmobilium et pretiossorum mobilium eis singulis interdicta, presentium serie intimantes illustri Reginae Mariae locum tenenti generali et consorti nostrae carissimae, ac reverendis et venerabilibus in Christo Patribus universis et singulis Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, ordinum Magistris, preceptoribus, religiosis, Prioribus, Capitulis, canonicis, conventibus, Rectoribus, presbyteris, diachonis, subdiachonis ceterisque ecclesiasticis personis quacumque dignitate aut officio fungentibus, ac etiam dilectis et fidelibus nostris quibusvis gubernatoribus, baiulis, justiciis, juratis, çalmedinis, meriniis, vicariis, ceterisque officialibus et subditis nostris dictorumque officialium loca tenentibus praesentibus et futuris intra ditionem nostram predictam quoquomodo constitutis districtius mandantes sub nostrae irae et indignationis incursu aliisque poenis regali nostro arbitrio reservatis in contra facientium bonis et personis irremisibiliter infliges, quatenus littera rescripta provissiones aut officiales delegatos aut executores seu comissarios Apostolicos quoscumque praedictos nullatenus admittant, receptent, offerant seu presentent, nec earum vigore quicpiam exequi permittant, assentiant vel praesumant, quinnimo officiales, delegatos, exequutores, comissarios Apostolicos supra dictos et alias dictarum litterarum, rescriptorum, mandatorum, provissionum et scripturarum seu bullarum Apostolicarum presentatores et earum prosequutores ipsarumque ministros et notarios quorumcumque actuum in contrarium receptores una cum ipsis litteris, actibus, provissionibus, bullis, rescriptis et universis eisdem assistentibus seu quoquomodo consilium et favorem praestantibus capiant in personis ad nostram celsitudinem ubicumque fuerimus remittendos acriterque puniendos ipsorum bonis quibuslibet ad manus collectorum per nos aut illustrem consortem nostram praedictam in unaquavis ut prefertur diocesi deputandorum ipso facto penitus devolvendis, nec illi dictorum Praelatorum et ecclesiasticarum personarum nostrorumque subditorum antedictorum ad quos spectet de redditibus, juribus, peccuniis et bonis camerae Apostolicae ab actenus et ab inde etiam pertinentibus dictis Apostolicis collectoribus aut subcollectoribus aut quibusvis aliis quam collectoribus seu personis predictis per nos aut dictam consortem nostram ut premittitur deputandis respondeant nec contra presentes aliquid attemptare presumant, si poenas graves eis proculdubio infligendas cupiunt non subire, quinnimo servato tenore presentium prout ad quemlibet eorum pertinebit quoscumque his noverint aliquatenus contraire captos nobis ut praefertur remittant seu taliter puniant quod cedat coeteris in exemplum. In cuius rei testimonium praesentes fieri jussimus nostro sigillo minori munitas. Datum in Castronovo regali Neapolis die XXVIII. junii anno a Nativitate Domini M.CCCC.XXIII. = Rex Alphonsus.

IV. Prohibitio de erectione scolarum in terris Aragonum alibi praeter quam in Ilerda, an. MCCC.

IV. 

Prohibitio de erectione scolarum in terris Aragonum alibi praeter quam in Ilerda, an. MCCC. (Vid. pág. 27.) 

Ex arch. reg. Barcin. 

Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, Valentiae et Murciae, ac Comes Barchinone dilecto suo vicario Barchinonensi, vel eius locum tenenti, salutem et dilectionem. Cum nuper in civitate Ilerdae generale studium in utroque iure, medicina et philosophia, et aliis quibuslibet artibus et scientiis tam auctoritate Apostolica nobis in hac parte concessa quam nostra, duxerimus ordinandum; et ut idem studium magis proficiat incrementum statuerimus firmiter et districte ne in aliquo loco terrae aut dominationis nostrae habitae vel habendae, praeterquam in studio Ilerdensi, aliquis audeat jura, medicinam vel philosophiam legere seu docere, neve quis a quocumque lectionis causa praesumat audire, sub pena mille morabatinorum, quam transgressores incurrere volumus ipso facto; idcirco vobis dicimus, et mandamus quatenus in civitate Barchinonae, villis et locis insignibus infra iuredictionem vobis commissam constitutis, faciatis hoc edictum et ordinationem nostram solempniter publicari; et ne contra prohibitionem nostram praedictam ab aliquo cuiuscumque praeheminentiae, dignitatis, conditionis, legis aut status exsistat aliquid attemptetur, curetis arcius evitare, si de nostra confiditis gratia vel amore. Datum Caesaraugustae nonis septembris anno Domini MCCC. (a: Sub eadem forma et tenore datae sunt litterae officialibus Valentiae, Murciae, Dertusiae, Terrachonae, Gerundae, Oscae, etc. Similiter datae sunt in commendationem eiusdem studii ad Episc. Eximinum Caesaraugustanum, P. Tirasonen., Martinum electum Oscen., Poncium electum confirmatum Barchin., G. Urgellen., Bng. Vicen.(,) A. Dertusen., Rodericum Terraconem., Bn. Gerunden.

Sigue el V

V. Carta ordinationis et immunitatis studii generalis Ilerdensis an. MCCC.

V.   

Carta ordinationis et immunitatis studii generalis Ilerdensis an. MCCC. (Vid. pág. 31.) 

Ex arch. Reg. Barcin. 

Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, Valentiae et Murciae. ac Comes Barchinonae universis doctoribus, et magistris atque scolaribus cuiuscumque scientiae praesentibus, et futuris in studio Ilerdensi studentibus et studere volentibus, salutem et gratiam ac benevolentiam suam semper. Curas nostras continua sollicitudo non deserit subiectorum sic commodis specialis quadam affectionis gratia providere, ut illa praecipue nutriamus pro viribus, que nostre reipublicae pariant utilitatem pariter et proffectum. Idcirco scientiarum doctrinam, per cuius cultum divina res et humanae disponuntur commodius, in nostris subditis affectantes, nuper habito super hoc diligenti consilio et tractatu, in civitate nostra Ilerdensi studium generale in iure canonico et civili, medicina, philosophia et artibus, et aliis approbatis et honestis scientiis quibuscumque, auctoritate Apostolica nobis in hac parte concessa ac etiam nostra, duximus ordinandum. Ipsam nempe civitatem ad hoc aptiorem elegimus, tamquam locum communem et quasi regnorum et terrarum nostrarum intermedium quoddam, fertilitate victualium opulentum, aeris temperantia moderatum, aquarum et fluminum abundantia circumseptum, nobilitate civium insignitum ac decenti populo decoratum. Unde licet eidem studio ab ipsa Sede Apostolica supra dicta omnes indulgentiae, immunitates et gratiae sint concesse, quae Tholosano studio sunt indultae; quia tamen cordi nobis adhuc existit, ut idem studium sic ex continuo gratiarum fomento suscipiat incrementum, quod eius palmites dilatati perducantur ubique, quibusdam aliis specialibus donis et infrascriptis statutis et ordinationibus gratiosis, quas inferius ad perpetuam rei memoriam, et ut ad vestram perferantur notitiam subnotamus, disposuimus rubricare.

In primis igitur volumus, ac ipsi eidem studio perpetuo indulgemus, quod universitas scolarium forensium, qui non sint de civitate Ilerdae, clerici vel laici in utroque jure studentes dumtaxat, habeant potestatem annis singulis sibi eligendi et creandi rectorem, consiliarios ac generalem bedellum et bancharios, prout sibi ad utilitatem eiusdem studii videbitur expedire. Ita quod ipse rector et consiliarii similiter sint forenses. Qui rector et consiliarii illam habeant in doctoribus et magistris et scolaribus cuiuscumque scientiae in eodem studio residentibus tam privatis quam extraneis potestatem, quam in studio Bononiensi (Bologna, Bolonia) et in aliis studiis generalibus habere noscuntur. Item quod idem rector et consiliarii ad commodum et utilitatem ipsius studii possint facere et ordinare statuta ac doctoribus, magistris et scolaribus penas et mulctas imponere, si ea non servaverint, sibive non obedierint, prout in dictis studiis fieri consuevit. 

Item quod doctores et magistri tam in utroque iure quam in aliis quibuscumque scientiis in ipso studio creandi vel assumendi ad magistratus honorem, priusquam assumantur, in praesentia rectoris ipsius studii sint diligenter private ac publice doctorum vel magistrorum et aliorum in illa scientia, ad quam assumendi sunt, peritorum examinatione subjecti, prout in dictis generalibus studiis observatur. Ita tamen quod librum et auctoritatem legendi et magistralem dignitatem suscipiant a cancellario nostro vel eius vicario praefato studio praesidenti, quem semper esse volumus et ordinamus propter honorem ecclesiae et ipsius studii, canonicum Ilerdensem. Quod quidem cancellariae officium volumus esse perpetuum. Nec propterea quia canonico Ilerdensi debemus (vel volumus) ipsum comittere (: comite : comte : conde) sive concedere, dignitas, personatus, officium vel beneficium ecclesiasticum ullatenus censeatur. Qui etiam cancellarius per nos taliter institutus, tali subscriptione utatur. “Nos talis Cancellarius studii Ilerdensis auctoritate Apostolica et Domini nostri Domini … Regis Aragonum, quibus fungimur in hac parte, tali negotio nostram auctoritatem impertimur. etc.” Et sic perpetuo volumus observari. Adjicientes quod idem cancellarius, etiam vel eius vicarius examinationi tam privatae quam publicae, quae fiet de dictis doctoribus et magistris, vocari debeat, ac etiam interesse. Non tamen ratione suae praesentiae vel auctoritatis praestandae sub colore sigilli vel litterae testimonialis tradendae aliquid a scolari promovendo accipere vel exigere possit per se vel per alium, publice vel occulte. Sed eius notarius sive scriptor pro litteris et sigillis et omnibus aliis scripturis necessariis eidem negotio accipiat quod justum fuerit, et secundum personarum conditionem etiam moderatum. Ita quod de promovendo ad magistratus honorem in jure canonico vel civili ultra unam marcham argenti, in medicina vero ultra XX. solidos, in aliis vero scientiis ultra X. solidos eiusdem monetae non possit petere vel habere pro sigillo, litteris et scripturis. 

Item quod nullus doctor, magister, scolaris aut socii sive familiares vel continui domestici suis, neve aliquis stationarius, bedellus, librarius sive scriptor, clerici vel laici qui causa morandi in ipso studio, vel etiam causa vendendi libros vel pergamena ad eandem civitatem accesserint, capiantur, detineantur, pignorentur sive marchentur in personis vel propriis bonis ipsorum veniendo, stando vel redeundo pro aliquo debito antequam ab idem studium venirent contracto; nisi principales fuerint debitores sive fidejussores, et tunc etiam non valeant impediri, detineri vel pignorari ipsis offerentibus fidantiam de directo coram judice competenti. Non etiam pro debitis in quibus antequam venirent ad studium fuerant aliis personis, quam vicinis Ilerdae, principali sive fidejussorio nomine obligati, valeant dum in eodem studio fuerint inibi conveniri; immo jus repetendi domum sibi concedimus de praesenti. Super hoc autem sub cessionis vel alterius causae simulatae colore per vicinos Ilerdae nichil contra mentem huius nostrae gratiae machine-netur (machinetur; maquinen). Idemque super criminibus vel delictis, quae mortis penam non ingerunt, per eos antequam ad studium venirent comissis, volumus observari, nisi iam fuissent per vicarium vel curiam et paciarios Ilerdae (paers, pahers; paeres de Lérida) banniti et praeconizati ratione malefaciorum ipsorum. Item quod nullus praedictorum capiatur, vel captus detineatur in persona pro ullo levi crimine seu delicto, quod penam mortis seu membri abcisionem non ingerat delinquenti, dum tamen fideiussores vel caplevatores coram suo judice possint offerre ydoneos, contraria consuetudine vel observantia civitatis Ilerdae super hoc in aliquo non obstante. Item quod nemo praedictorum cuiuscumque conditionis existat teneatur in exercitum vel cavalcatam regalem seu vicinalem, nec etiam ad sonum (so metent; somatén) vel appellitum (llamada) invitus ire, vel alium mittere loco sui. 

Item quod in hospitiis doctorum et magistrorum vel scolarium clericorum vel laycorum in eodem studio commorantium et studentium non fiat cerca vel indagatio per aliquos nostros officiales, seu alias quascumque personas ratione alicuius, qui diceretur ibidem latere vel occultari. Nisi foret qui latere dicitur, pro tali maleficio (se lee meleficio) inculpatus, quod mortis periculum vel membri abcisionem ingeret delinquenti (se lee deliquenti): vel nisi insequutus per officiales nostros aut alios de mandato ipsorum se publice recollegerit in dictorum studentium hospitio in conspectu officialium eorundem. Tuncque etiam in casibus supra dictis per nostros officiales, paucis personis adhibitis, ad id necessariis curialiter perquiratur, seu etiam extrahatur sine aliqua laesione hospitii et commorantium in eodem. 

Item ut iidem studentes in maiori quiete ac firmiori securitate permaneant, statuimus et ordinamus, quod nullus privatus vel extraneus tam audax reperiatur, quod infra loca limitanda infra dictam civitatem, et ad habitationem dictorum studentium specialiter assignanda, praesumat contra ipsos doctores, magistros, scolares eorumque familiares et omnes alios supradictos, seu alias quascumque personas masculos (: mascle, mascles; machos, masculino) vel feminas, quae causa studentium ibi permanserint, movere vel incipere barayllam sive rixam, (baralla; riña) nec eisdem inferre violentiam aliquam in hospitiis eorundem, vel etiam extra. Quod qui praesumpserit, si cum armis commisserit, vel ipsa etiam arma contra praedictos produxerit vel elevaverit, solvat C. solidos Jacen. (100 sueldos jacenses o jaqueses, de Jaca) pro pena, vel subeat centum azotos (1 sueldo : 1 azote). Et si eadem violentia fuerit iudicata pro invasione seu trencamento hospitii, manum perdat, vel centum aureos redimat. Si vero citra invasionem hospitii cum gladio vel aliis armis percusserit, ita quod vulnus vel livor ictu appareat, solvat ducentos solidos Jacen. vel subeat CC azotos. Si autem quod absit, aliquis tantae praesumptionis et temeritatis extiterit, quod sonum emittendo, vel multitudinem populi congregando quasi seditiosus ad hospitia studentium invadenda concitaverit, gratis ex hoc contra scolares, et studium materiam scandali suscitando, per gulam moriturus sine omni remedio suspendatur, vel alia capitali pena plectatur ex qua protinus mors sequatur. Si tamen extra limitationes dictorum locorum praedictas studentibus et aliis fuerit violentia vel offensa illata, solvatur inde calonia sibe bannum quod fuerit oppositum inter alios vicinos Ilerdae inter se delinquentes. Quia tamen ipsi studentes et studium sub nostra protectione consistunt, et guidatico speciali, volumus ac firmiter statuimus, quod quicumque privatus vel extraneus cuiuscumque fuerit conditionis, status aut legis, doctorem, magistrum vel scolarem in dicto studio studentem considerata (, o mancha, no se ve bien) mente in persona propria extra rixam, vel citra defensionis corporis sui tutelam, atrociter verberaverit, vulneraverit sive occiderit, persona et bona illius sint nostrae voluntati omnino supposita, nisi coram tribus testibus ut inimicum diffidasset eundem prius per cinque dies. Ita quod doctor, magister vel scolaris, recepto ipso diffidamento, si suae voluerit providere quieti, possit petere a diffidatore securitatem sibi praestari et dari: ad quam praestandam per nostros officiales compelli volumus quemlibet in persona et rebus, cuiuscumque fuerit conditionis, status aut legis fortiter et districte.

Et quia parum est in civitate jus condere, si deffuerit exequutio, districte mandamus quod super dictis penis per nos superius appositis et expresis, nulla fieri possit remissio per nostros officiales sine nostra licentia speciali. Immo si delinquens in praemissis affugerit, ubicumque fuerit infra nostram iurisdictionem repertus, in continenti ad requisitionem curiae et paciariorum Ilerdae, ad ipsos per quoscumque ad quos devenerit, eundem sub pena gratiae nostrae mandamus remitti pro meritis recepturum. Si autem infra III menses inventus non fuerit latitando, de bonis suis, quae habuerit, solvantur banna praedicta inter nostram curiam, et paciarios Ilerdae, prout alia dividenda, et alias de eisdem passo iniuriam plenarie satisfiat.

Item concedimus doctoribus, magistris, scolaribus et omnibus aliis supradictis, qui causa studii in dicta civitate permanserint, sive clerici sive laici fuerint, quod super civilibus causis, necnon etiam criminalibus, quae tamen mortem vel abcisionem membri non ingerunt delinquenti, non possint, nisi sub quo maluerint de tribus judicibus convenirit; videlicet coram curia Ilerdensi, vel eiusdem Episcopo, sive coram studii memorati rectore; excepta solutione bannorum, prout in sequenti capitulo declaratur.

Item volumus et concedimus quod si scolares et eorum familiares continui, et alii praedicti inventi fuerint in maleficiis vel cum armis infra afrontationes locorum eis ad habitandum in dicta civitate assignandorum, si de die fuerit, clerici vel laici perdant arma, et sine solutione alicuius banni faciant super malefactis de se querelantibus iustitie complementum. Si vero de nocte in huiusmodi fuerint deprehensi, vel cum musicis instrumentis reperti, perdant arma et instrumenta. Et nichilominus, si laici fuerint, solvant medium bannum curiae et paciariis, quod vinici civitatis eiusdem in tali casu solvere tenerentur. Si autem extra locorum limites praedictorum de die vel de nocte cum armis vel instrumentis fuerunt inventi, vel alia comisserint sive deliquerint, si laici fuerint habeantur et iudicentur in omnibus ut vicini; si vero clerici sint, exceptis armis et instrumentis, quae sibi auferri per officiales nostros permittimus, in aliis ab Episcopo vel rectore studii corrigantur.

Item dicimus et concedimus omnibus venientibus ad dictum studium causa studendi, vel ibi studentium ratione morandi, quod de animalibus et zafrano (azafrán; safrá) et rebus aliis, quas ad dictam civitatem adducent vel portaverint, si contingat ipsas vendere in eadem, nulla lezda, pedagium (peaje; de pedes, pie; más abajo, peatge) vel aliqua exactio alia petatur vel exigatur ab ipsis. Si libri etiam vel pergamena causa vendendi ad dictum studium a quocumque mercatore vel alio portata fuerint vel vendita in eodem, nulla similiter lezda vel peadium exigatur.

Item volumus et concedimus, quod pro aliqua barata, quam doctor, magister vel scolaris quicumque faciat in civitate Ilerdae de blado, vino vel alia re quacumque, licet illam rem scolaris revendat pro suo victu vel sua necessitate, quod non teneatur inde solvere lezdam vel alia iura nobis. Ita tamen quod ille talis debeat iuramentum si exactum fuerit ab eo, praestare, hoc ratione lucri vel mercaderiae non facere, nec in fraudem iuris nostri aliquid machinari.

Item concedimus et laudamus, quod unus vel duo mercatores vel alii, Judei vel Cristiani, qui tamen non sint de civitate Ilerdae, qui electi a rectore, et consiliariis ipsius studii causa mutuandi scolaribus et studentibus in ipso studio venerint moraturi ad civitatem Ilerdae, quod numquam ibi manentes ratione praedicta teneantur ire in exercitum vel cavalcatam seu appellitum, vel exire ad sonum, sive regalis sive vicinalis fuerit exercitus, cavalcata vel appellitus. Et quod etiam de omnibus mercaturis quas ibi venderint, vel negotiati per se vel suos capitalarios fuerint, non teneantur per cinque annos ex nunc a festo proximo Sancti Michaelis in antea numerandos praestare ullo modo nobis vel aliis in dicta civitate, nisi mediam lezdam, et medium peatge, et medium portatge (portatico), et medium menseratge (mensuratico; mesuratge; mensura : medida : mida), sive medios cuzolos de omnibus mercaturis, quas ibi vendiderint, vel fuerint negociati.

Item concedimus eidem studio, quod doctores, magistri, scolares et omnes alii superius nominati, cum familia, et rebus suis possint libere et secure ad ipsum studium venire, et morari in ipso sub fide nostra undecumque sint, etiam si de terris inimicorum nostrorum existant, vel eorum qui guerram habent nobiscum, nisi forte persona suspecta; et tunc etiam tali personae daretur tempus sufficiens ad exeundum de terra nostra cum rebus suis, ex quo ratione studii ostenderit se venisse.

Item promittimus et convenimus vobis doctoribus, magistris et scolaribus et aliis supradictis quod pacta et conditiones sive convenientias quas habebitis cum civibus Ilerdae, et libertates et gratias quas modo vobis conferunt, et se promittunt vobis observaturos et facturos, et illas etiam quas obtinere de cetero poteritis cum eisdem, quae quidem utilitatem vestram et bonum statum studii respiciant, vobis observabimus, et faciemus etiam vobis praesentibus et futuris per nos et successores nostros inviolabiliter perpetuo observari. Volentes, ac etiam vobis ad maiorem plenitudinem gratiae concedentes, quod in omnibus et singulis superius non expressis, quae alias vestram vel dicti studii utilitatem respiciant et profectum, sitis pro vicinis Ilerdae recepti, ac etiam iudicati. Has igitur immunitates et gratias vobis donamus, concedimus, intimamus et offerimus quoad praesens, vos ad idem studium velut ad sollempne convivium liberaliter invitantes, firmam spem, fiduciamque tenentes, ac certam de liberalitate regia concepturi fiduciam, quod vos et idem studium, Deo auctore per quem vivimus et regnamus, amplioribus gratiis, libertatibus et indulgentiis honorare disponimus in futurum. Mandantes universis et singulis officialibus et subditis nostris praesentibus et futuris quod praedictas immunitates, gratias et ordinationes nostras praefixas observent, et faciant vobis in perpetuum inviolabiliter observari; et quod circa tuitionem, defensionem et gubernationem studii nostri Ilerdensis sint semper vigiles et intenti, si de nostra confidunt gratia vel amore. Datum Caesaraugustae IV. nonas septembris anno M. trecentessimo. 

Sig+num Jacobi Dei gratia Regis Aragonum. Testes sunt. 

Eximinus Episcopus Caesaraugustanus. = R. Episcopus Valentinus. = Eximinus P. Abbas Montis Aragonis. = Ja. Dominus de Xericha. = P. Dominus de Ayerbe. = P. Ferrandi. = Bng. de Entenza. = Luppus Ferrench de Luna. = P. Martinis de Luna. = Johannes Martinis de Luna. = Artaldus de Luna. = P. Cornelii. = Eximinus Cornelii. = Sanctius de Antilione. = P. Luppi de Otoyza. = P. G. de Castilione. = Eximinus P. de Arenos. Fuit clausum per Bernardum de Aversone de mandato Domini Episcopi.

Tomo 4, apéndice 19, Ejusdem Jacobi I. Arag. regis epistola ad Innocentium IV

XIX. 

Ejusdem Jacobi I. Arag. regis epistola ad Innocentium IV in qua hujus criminis optatam absolutionem expostulat.

EX. ARCH. EJUSD. MONASTERII.

Sanctissimo in Christo patri, ac domino, et charissimo consanguineo suo Innocentio, divinâ providentiâ sacrosanctae romanae ecclesiae summo pontifici, Jacobus Dei gratiâ rex Aragonum, Majoricarum et Valentiae, comes Barchinonae, et Urgeli, et dominus Montispesulani, debitam reverentiam, et honorem. Ex parte sanctitatis vestrae litteras recepimus super facto, pro quo vinculum excommunicationis incideramus, quod multum grave gerimus, et molestum, quoniam nulla de causa justè vel injustè nobis placet, nec numquam placuit, tantum periculum incurrisse. Sed de illo, qui nos permittit in terris vivere et regnare fiduciam gerimus pleniorem quod auxilio ipsius, et vestris mediantibus taliter faciemus, quod onus istud ab humeris nostris relevabitur, et numquam in consimile relabamur. Et licet aliquibus verba litterarum vestrarum visa fuerint aspera, atque dura, tamen nos ea benignè recipimus, et correctionem vestram intelligimus pro magnâ gratiâ, et amore, et sanctitatis vestrae consilium, sicut obedientiae filius amplectentes vos semper, et ecclesiam super omnia proponimus revereri, nec aliqua ratione à tramite ecclesiae deviare, vel ipsam in aliquo scandalizare vobis grates omnimodas refferendo quanto fratrem Desiderium, vestrum poenitentiarum, virum providum et discretum nostris postulatis transmisistis, per cujus verba sensimus quod quantum in personâ vestrâ persistit, omnem quantum commode potestis nobis parati estis facere gratiam et honorem. Undè humiliter supplicamus, quatinus considerantes bonam voluntatem nostram, quam semper Jesu Christi erga ecclesiam habuimus, Nobis in praesenti articulo sitis favorabiles et benigni, et propter hoc factum vobis non placeat, quod illa ardua negotia, quae coram nobis dictus frater proposuit, hac ratione veniant ad effectum. Nos enim propter aliquas suggestiones inde maledicos contra vos in aliquo non proponimus deviare, cum simus parati in minoribus negotiis, et majoribus deservire. Vos tamen si placuerit, nos excusatos possit perpendi ab hominibus, ut propter hoc factum, et infamiam subsequentem vobis servitium faciamus. Scitis enim et considerare potestis confidenter, quod circa dampnum ecclesiae sumus parati per personam nostram, et pro posse nostro exponere contra illos, qui eam expugnant, et perturbare nituntur, vobis tamen prospicientibus opportunitatem nostram et vobis non prospicientibus motus metum, cui subjici semper proponimus pro evictione vestra, ecclesiae libertate. Credentes insuper venerabili et dilecto A. episcopo Valentino, et dicto fratri in hiis, et aliis quae vobis ex parte nostra duxerint proponenda. Nobis igitur contritis, et humiliatis de tanto excessu perpetrato, et humiliter satisfacere paratis secundum quod dicto fratri vivâ voce exposuimus, sine morâ mittere dignemini absolutionis beneficium expectatum. Attendentes quod alias non meminimus nos in aliquo ecclesiam offendisse, nec dante domino, de coetero offendemus. Supplicamus etiam, quod per eumdem fratrem, per quem animae nostrae consuli pietate benignissimâ voluistis, Nobis et qui nobiscum fuerint si placet, absolutionis beneficium transmitatis; visum est Nobis quod ad viam salutis ejus salutare consilium nos direxit. Dat. Valentiae nonas Augusti.