APÉNDICE DE DOCUMENTOS. I. Libertates insulae Minoricarum, concessae a Jacobo Rege, anno MCCCI. (1301)

APÉNDICE DE DOCUMENTOS.

I.

Libertates insulae Minoricarum, concessae a Jacobo Rege, anno MCCCI. (1301) (Vid. pág. 4.)

Ex autogr. in arch. cur. servat.

Cum ad excellentiam regiae magestatis pertineat suis subditis libertates, inmunitates et privilegia concedere, necnon consuetudines bonas et observantias approbatas inviolabiliter observare, et subiectorum suorum invigilare commodis; idcirco Nos Jacobus Dei gratia Rex Maioricarum, Comes Rossilionis et Ceritaniae et Dominus Montis Pessulani, attendentes quod per bonos usus et consuetudines, franquitates et inmunitates populi melius reguntur, et insulam nostram Minoricarum de Sarracenorum manibus coelesti prissione erectam de novo populaverimus, per nos et successores nostros presentes et futuros statuimus, damus et concedimus vobis Sanctio Garcerii de Verga, filio militis, Berengario de Villari et Dominico de Torrentibus, sindicis universitatis hominum et feminarum habitantium et habitandorum in futurum, et dictae universitati, ac universis et singulis hominibus praesentibus et futuris degentibus in villa Ciutadellae et Castro de Mahon, et in tota insula Minoricarum, quod sitis franqui in toto regno nostro, et per totas terras nostras quas possidemus, vel in antea largiente Domino possidebimus et adquiremus per terram et per mare ab omni leuda, pedatico, portatico, mensuratico et penso et ribatico, et ab omni questia, colta, forcia et demanda, prestito, oste et cavalcata, et eorum redemptione, nisi pro defensione et tuitione regni Maioricarum, et insularum eidem adiacentium quoties opus fuerit. Salvo quod solvatis penam et mensuraticam in insula Minoricarum, prout ordinavimus et in civitate Maioricarum, sicut habitatores insulae extra civitatem solvere consueverunt, et in aliis locis nostris et dominationis nostrae, prout homines Maioricarum solvunt et solvere consueverunt. Item concedimus vobis et vestris et perpetuo statuimus quod numquam naufragium aliquod sit in partibus dictae insulae. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus quod quicumque traxerit cultellum vel ensem contra alium minando vel irascendo, donet curiae nostrae sexaginta solidos, vel perdat manum. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus quod quilibet possit furem furantem res capere, quam citius possit, illum debeat tradere curia puniendum, sic quod si fur vel latro fuit servus debeat puniri corporaliter prout iustum fuerit arbitrio iudicis; ita quod dominus eius nullatenus teneatur pro eo emendam aliquam facere, nec eam dare pro noxia, nisi culpabilis dominus inde existeret. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod nullus de adulterio puniatur in rebus vel persona, nisi mulier vel vir proponat querimoniam de violentia vel forcia sibi facta; violentiam autem fieri viro vel mulieri diiudicari volumus secundum legitimas sanctiones.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnia maleficia quae fient inter habitatores insulae Minoricarum possint probi homines pacificare et deffinire, antequam clamor vel firmamentum fiat in curia; hoc excepto quod in gravibus criminibus curia possit assumere vindictam, et poenam imponere malefactoribus, non obstante deffinitione vel pace facta per probos homines inter partes, propter hoc ne malefacta remaneant impunita. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod auctor et reus firment ius in querimonis suis, et qui subcubuerit solvat decimam partem rei petitae, satisfacto tamen primitus conquerenti. Non tamen intelligimus pro firmis seu querimonis bonorum inmobilium debere aliquid dari pro decima seu calonia. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod pro praedicta decima curiae non pignorentur lectus, arma, arca, vestes rei vel actoris, vel rei conventi.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod habitatores villae et castri ante dictorum et totius insulae, et omnes extranei ibidem venientes litigent et pleitent de tertio in tertium diem. Sed si fuerint duo extranei litigantes, et unus extraneus fuerit sive agens sive deffendens, et alter habitator dictae insulae, sit in electione et voluntate ipsorum extraneorum vel ipsius extranei de die in diem et quolibet die placitare. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod in causis iniuriarum, damnis et vulneribus producetur (procedetur) secundum Usaticos Barcinone; secundum etiam quos Usaticos Barcinone volumus quod super questionibus et tormentis habendis malefactoribus et delinquentibus procedatur. (N. E. ¡qué lástima que no estén vigentes los Usatges de Barchinona para los delincuentes de Cataluña!)

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si debitor vel fideiussor transacto termino invenientur in insula supra dicta, non possit foris privilegium allegare; sed quod ibi teneatur respondere.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod super aliquo crimine vel delicto vos vel vestri non teneamini facere batalliam per ferrum callidum, per hominem nec per aquam vel aliam ullam rem; ex hoc autem non intelligimus quod rei criminum (non) supponantur questionibus et tormentis secundam ordinationem praedictam.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod curiae sagio, vel alius officialis pro aliquo crimine vel causa suspicionis, non intrent domos alicuius, nisi cum duobus vel quatuor probis hominibus; et hoc quidem servari volumus in navibus, lignis, furnis et molendinis. 

In hoc vero non intelligimus quod officiales nostri et nostrorum (succesorum) pro criminibus vel suspicione criminum possint intrare in quemcumque locum praedictorum soli et cum aliis ut eis videbitur, salvo quod pro pignoribus faciendis non intrent praedicti officiales nisi cum duobus probis hominibus, qui sint dictae insulae.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod nihil detis Baiulo vel officialibus nostris seu sagionibus, pro iustitia facienda vel exequenda. Si sagio vadat extra dictam villam Civitellae vel castrum de Maho vel alia loca extra locum judicis, dat ei conquerens, vel ille qui eum mittet, sex denarios pro leuca.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod revenditor vini, farinae vel rerum comistibilium, si inventus fuerit cum falsa mensura, perdet penitus rem venalem, et quod inde habeat curia tertiam partem, et murus Ciutadellae vel de Maho vel aliorum locorum, ubi murus sit vel fuerit et deliquerit, duas partes. Sed si acusator intervenerit, de duabus partibus muro assignatis habeat dimidiam; sed si acusator non fuerit, habeat inde curia dimidiam partem, et dictus murus aliam dimidiam. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si flaquerio vendat panem de minus penso, quod solvat quinque solidos, vel ponatur in custello; et quod de dictis quinque solidis habeat curia duas partes, et murus tertiam partem. 

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod nullus teneatur facere preconizare vinum, oleum aut res venales; teneatur tamen ponderare et mensurare cum penso et mensuris curiae, ut vobis est concessum; tamen ex quo posita erunt ad vendendum non possint vendi plus pretio posito, sed tota res venalis vendatur sine ulla mescla.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod Vicarius, Baiulus vel sagio non possint cognoscere de falsitate pensi vel mensurarum, nisi loco publico et coram probis hominibus Ciutadellae; declaramus et determinamus locum publicum etiam ibi ubi curia tenebitur, quicumque fuerit locus ille; et quod praemissa habeant fieri coram aliquibus probis hominibus quibuscumque Ciutadellae vel loci illius, ubi fiat cognitio super praedictis.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod non detur decimum pro calonia, nisi placitum firmatum fuerit ab utraque parte: sic quod reus det decimam partem de eo in quo condemnabitur, et actor decimam de eo in quo non … et querimonia fecerit; et quod de inmobili non detur quintum neque decima. Item si quis conveniatur coram Judice nostro per supplicationem nobis oblatam, possit habere accordium unius diei; et si confiteatur, possit dare pignora ad decem dies, sicuti et quod quicumque legavit per supplicationem coram iudicibus nostris, scilicet, de latere nostro, habeantur perinde ac si placitum esset firmatum in curia Vicarii vel Baiuli. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnes questiones quae essent inter habitatores villae Ciutadellae et castri de Maho et aliarum villarum et locorum insulae praedictae, agitentur in locis publicis ubi Baiulus fuerit, et quod non teneamini venire ad domum Baiuli pro placito terminando: declarando locum publicum esse ubi curia tenebitur.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod debitor vel fideiussor possit dare pignus suo creditori ad decem dies venditum per spatium trium dierum, si fuerit res mobilis quae data fuit pignori; sed si fuerint data pignora bonorum immobilium, vendantur per spatium quatuor mensium.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod fideiussor non teneatur respondere, dum principalis persona fuerit idonea ad satisfaciendum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si quis dixerit alicui cugus vel presigat (sic), et statim ibi aliquod damnum acceperit, non teneatur inde respondere alicui damno (sic) vel eius locum tenenti.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si quis aliquis in aliquo crimine a curia vel baiulia detinebitur captus, non absolvatur, nisi det firmantiam de directo.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnia iudicia causarum et criminum iudicet curia cum probis hominibus Minoricarum; videlicet, quod Baiuli et Judices nostri dictae insulae praesentes et futuri vocent, seu vocare faciant quilibet, prout eis incumberit sex probos homines idoneos et sufficientes, et omni suspicione carentes, villae Ciutadellae vel castri de Mahono et aliorum locorum, ubi curia tenebitur et iudicia agitabuntur; inter quos unus sit primus, si commode haberi possit, a quibus recipiant iuramentum, quod bonum et legale et iustum consilium dabunt dictae curiae; et Judices secundum bonam suam conscientiam, servatis consuetudinibus et libertatibus insulae supra dictae per nos nunch concessis, et illis defficientibus secundum Usaticos Barchinonae in casibus illis in quibus in civitate et in insula Maioricarum Usatici praedicti vendicant sibi locum, et illis consuetudinibus et Usaticis deffisicientibus secundum ius comune, et quod teneant secretum super hiis quae eis in petendo concilio revelabuntur, et quod per se nec per alium dictu seu factis et signis non facient aliquid propter quod impediatur iustitia in praemissis; quibus peractis, partibus, ubi partes fuerint, vel eorum procuratoribus praesentibus, si adesse voluerint, cum suis advocatis, vel sine, prout partibus placuerit, negotium super quo ferenda erit sententia seriatim et plenarie dictis probis hominibus exponantur rationes et allegationes earum legantur, vel alt... exponantur; et consequenter partibus exclusis dicti Judices seu curia conferant cum praedictis sex probis hominibus, et consilium eorum requirant, et diligenter audiant et intelligant quod sibi duxerint consulendum. Ipsi vero iudices seu curia conferendo eis suam intentionem, exprimant prius ante datum sibi consilium ab eisdem, et quid secundum ius et rationem sibi visum fuerit faciendum; et si omnes concordaverint, ad deffinitionem negotii procedere non morentur sententiam suam in personam iudicum seu curiarum proferendo. Si vero dicti sex probi homines in aliam et sic in suis opinionibus et consiliis essent penitus discordantes, volumus et statuimus quod dicti Judices seu curiae iterato cum aliis sex probis hominibus ante sententiae prolationem eodem modo et forma consilium habeant et tractatum. Quo secundo consilio habito, non differant dicti Judices seu curiae sententiam promulgare secundum consuetudines et privilegia insulae ante dictae, et illis defficientibus secundum ius commune, quamvis cum dictis probis hominibus praedicti Judices seu curiae non concordent.

Item volumus et statuimus quod super interlocutoriis ferendis super omnibus quaestionibus suponendis, et aliis casibus, in quibus de iure civili ab interlocutoriis est licitum appellare, Judices et curiae Ciutadellae et insulae Minoricarum ad habendum concilium cum dictis probis hominibus, antequam interloquantur, procedant per eundem modum et formam, quem et quam in deffinitivis sententiis statuimus observari.

In coeteris autem interlocutoriis, in quibus de iure civili non est licitum appellare, ad interloquendum procedant Judices seu curiae, prout eis visum fuerit faciendum, nullo consilio requisito. Super ferendis autem sententiis in causis appellationum interpositis et interponendis ipsas causas definiendo, statuimus quod per eandem formam et eundem modum procedere debeant iudicantes, quicumque fuerint, sive nostrum locum tenens, sive delegati a nobis vel successoribus nostris vel nostrum locum tenente praedicto; per quem modum et formam statuimus et volumus procedere Judices seu curias in causis principalibus, ut superius est expressum. Ad modum autem et formam praedictos, vel ad aliquid de praedictis, nos seu successores nostros, vel Judices nobis et successoribus nostris assistentes, et de latere nostro et successorum nostrorum non intelligimus modo aliquo allegari, vel stringi. Judices vero ordinarii, seu curiae ordinariae villa et locorum insulae supra dictae, nullas expensas seu sportulas, nec aliquid pro primis sententiis exigere habeant seu requirant.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si aliquis condemnabitur unde penam sustinere debeat corporalem, non amittat bona sua, nec partem bonorum suorum, sed quod possit de eis testari, et dimittere haeredibus et cui voluerit; excipimus tamen inde crimen haeresis et lesae magestatis ac falsae monetae, ut incidentes in illis, in personis et rebus suis, ut de iure fuerit, puniantur.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod quilibet possit res suas proprias face praeconizari, dum tamen fuerit praeco constitutus a curia. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod aliquis successor vel haeres noster, curia, Baiulus, vel aliquis locum tenens nostrum vel nostrorum non faciat ullam forciam vel districtum in personis vel rebus vestris, dum parati sitis dare firmantiam de directo, nisi sit enorme crimen. Enorme autem crimen esse declaramus crimen laesae magestatis, haeresis et falsae monetae, aut quodcumque aliud crimen vel delictum, propter quod aliqua persona penam mortis sive corporalem debeat sustinere.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod de omni clamo, sive quis neget, sive dubitet, habeat acordium unius diei, quo elapso, si non firmaverit nec composuerit cum actore, habeatur pro firmato: itaque exeat inde directum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnes possesiones quas habetis vel in futurum habebitis in tota insula Minoricarum, seu alio loco nostrae dominationis, sint in perpetuum franchae et liberae et quitiae ab omni, videlicet, oste et cavalcata, et eorum redemptione, et ab omni questia, colta, forcia; item pro servitio et sucursu, et ab omni exactioni regali et vecinali, et demanda quae dici et nominari possit quoquomodo, videlicet, quantum nos tangit; excepto quod possesor haereditatis vel possesionis debeat facere staticam personalem in insula supra dicta, et exceptis censibus terrae … laudimiis et retentionibus faticharum, et instrumentis adquisitionum vestrarum dictarum possesionum et iuribus, aliis quae pro terris et possesionibus debeant fieri et praestari.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnes advocati debeant iurare in causis sub forma quae sequitur: "Ego talis iuro quod fideliter et legaliter in advocationis officio me habebo, et nullam causam, quae secundum nostram conscientiam iniusta videbitur, nunquam recipiam sub advocatione mea, nec sub patrocinio meo, nec aliquit malitiose agam vel dicam in aliqua causa recepta sub advocatione mea. Et si in principio, vel medio, vel fine causae iniusta causa mihi tunc videatur, statim dicam illi quem deffendam; et contra meam bonam conscientiam in aliquo non allegabo, et numquam pactum faciam cum eo quem iuvabo quod aliqua certa portio illius rei, de qua agitur, debeat esse mea; nec instruam vel informabo partes nisi de veritate dicenda.”

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod aliquis clericus non advocet in curia saeculari.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod iudices et officiales nostri insulae Minoricarum studeant modis omnibus quibus possint, lites tam civiles quam criminales abreviare, et tam principales quam appellationum, et quod non admittant malicias seu calumnias vel frustatorias dilationes a partibus proponendas.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod pro causis de vestris civilibus et criminalibus non teneamini ire vel litigare extra insulas Maioricarum et Minoricarum et Ivisae, nisi nobis vel successoribus nostris Regibus Maioricarum pro propriis factis et negotiis nostris evidenter nobis et successoribus nostris, ut praedicitur, videretur illi aliud faciendum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod tenens locum nostrum Baiulus vel Vicarius, vel ab eis substituti non possint emere possessiones, vel res inmobiles, cum fuerint in officio, nisi de licentia nostra et nostrorum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod habeatis forum in villa Ciutadellae, scilicet, die sabbati: et in mercatallo die jovis: et in Mahono die lunae.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod iustitias Ciutadellae neque insulae Minoricarum criminales vel civiles non pignorabimus, vel vendemus alicui aliqua causa.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod dotes et sponsalitia mulierum sint salvae et securae sine aliquo firmamento dominorum feudi vel censualis, ac si ipsi Domini et expresse firmarent.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si quis mente considerata insequeretur aliquem causa interficiendi, quod puniatur eadem pena qua (puniretur si) interficeret.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod Judei et Sarraceni non accipiant pro usuris nisi quatuor denarios in messe de viginti solidis, licet alia pacta fuerint inter eos; et ex quo usura equiparata fuerit sorti, quod nullatenus inde constat, immo soluta sorte et usura equiparata eidem sorti teneatur additor intra restitutionem et pignora et fideiussores absolvere (a: Vitiata lectio.).

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si aliquis tenuerit, vel amodo tenebit domos vel quamlibet aliam possessionem bona fide et iusto titulo continuo per decem annos sine demanda alterius et sine mala voce, et sit ulterius suo ... quod servetur inter maiores; et quod hoc statutum non debeat nocere orfano vel pupillo, vel minori quatuordecim annorum, aut qui sit vel fuerit extra insulam Minoricarum. Et idem statuimus in praescriptione praesentium contra absentes, salvo quod hoc non intendimus debere servari contra nos vel successores nostros, sed inter alias personas in suo robore permanere.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod quilibet habitator insulae Minoricarum teneatur ressi ibipondere de omni crimine et contractu sub curia Ciutadellae, dem inveniatur, pro contractu vel delicto ibidem commisso.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod universitas dictae insulae possit habere sigillum, sicut illud nunc habet.

Item cum parum sit privilegia et libertates esse in villis et locis aliquibus, nisi sint qui eas procurent per dominos ipsorum locorum, et officiales eorum faciant observari; et ut hoc fiant in posterum in villa et insula supra dictis; Ideo nos Jacobus Dei gratia Rex Maioricarum praedictus concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus ac etiam ordinamus, quod singulis annis in perpetuum nos et successores nostri, vel noster locum tenens, qui pro tempore fuerit in insula Minoricarum eligimus in vigilia festi Nativitatis Domini quatuor probos homines in Juratos qui sint de Ciutadella, quorum unus sit miles seu generosus; et illi quatuor procurent et tractent comodum villae Ciutadella et totius insulae supra dicti; hoc pacto quod quando per nostrum locum tenentem eligentur, vocentur Jurati antiqui, et per ipsum locum tenentem fiat electio juratorum in praesentia dictorum Juratorum, primo per eos praestito iuramento nobis vel successoribus nostris, aut pro nobis et successoribus locum nostrum seu successorum nostrorum tenentibus, qui pro tempore fuerint, quod ipsi toto posse suo perpetuo servabunt et custodient nobis et successoribus nostris fidelitatem, et defendant dominationem nostram et iura nostra et honorem nostrum; et quod, salva fidelitate nostra et iuribus nostris salvis, procurabunt utilitatem comunem villae Ciutadellae et totius insulae Minoricarum et habitantium in eis, et inutilia et dapnosa totis viribus evitabunt: et quod nullum recipient servitium ratione alicuius rei sive causae ad officium juratorum pertinens; et quod secundum eorum conscientiam bonam fideles et utiles consiliarios eligent et assument sibi, de voluntate tamen et consensu nostro, vel locum nostrum tenentis, vel successorum nostrorum; et quod bene et fideliter in dicto officio juratorum per totum illud aurum continue se habebunt, et consulent fideliter nobis et successoribus nostris, et locum tenentibus nostrum et successorum nostrorum, et aliis officialibus curiarum nostrarum, quando per nos vel eos fuerint requisiti. Volumus tamen quod praedicti consiliarii possint esse usque ad decem, et quod sint de Ciutadella, et in negotiis tangentibus universitatem dictae insulae vocent aliquos probos homines de Maho et de termino castri de Sancta Agada, et de aliis locis insulae praedictae, prout eis videbitur expedire: et quod

praedicti decem consiliarii in posse Juratorum prestent sacramentum (leo sacramentam) simile in omnibus iuramento praedicto, quantum ad dictos consiliarios pertinet, in praesentia nostrum locum tenentis vel alterius a nobis super hoc deputati, quod dicti jurati facere tenebuntur. Statuimus etiam quod dicti quatuor Jurati teneant sigillum praedictae universitatis, quo utentur et sigillent, prout res exegerit in negotiis universitatis. Nolumus tamen immo prohibimus expresse, quod dicti Jurati possint facere communem seu collectam aliquam sive exactionem ab habitatoribus Ciutadellae vel insulae Minoricarum, aut etiam ab aliis, ac etiam deducere in iudicium negotia universitatis praedictae agendo vel deffendendo, sine nostra vel succesorum nostrorum, aut locum nostrum nunc vel pro tempore tenentis voluntate et licentia spetiali. 

Item volumus et statuimus quod si praedicti jurati viderint aliqua ordinanda seu constituenda pro utilitate nostra et dominationis nostrae, vel pro communi utilitate universitatis vel communitatis, quod illa exponant nobis vel successoribus nostris, aut locum nostrum nunc et pro tempore tenentibus, ut ipsorum Juratorum consilio et aliorum proborum hominum dictae villae et insulae, ut dictum est, audito, sicut nobis videbitur, nos et successores nostri ac locum nostrum tenentes et successores nostri statuamus et ordinemus quae nobis statuenda visa fuerint vel etiam ordinanda; et quod istud, quando iurabunt, iurare similiter teneantur. Insuper volumus et statuimus quod quilibet dictorum quatuor Juratorum habeant quolibet anno tempore sui officii octuaginta solidos a civitate (de Palma, ubi moneta cudebatur) pro suo labore. Possint etiam dicti iurati dictos suos decem consiliarios et alios quos de Maho et aliis locis vocabuntur, ut dictum est, congregare ad habendum concilium in ecclesia Beatae Mariae de Ciutadella, vel alibi, ubi locum nostrum tenens vel Bajulus noverit expedire.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod aliquis de eodem debito non possit habere duo elongamenta, nisi nos vel successores nostri, vellemus ex evidenti casu pluries elongare, et tunc fiat mentio in rescripto de elongamentis (leo elogamentis) praedictis.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si quis commitat vel faciat enorme crimen aliquod, debeat puniri per villam Ciutadellae et parrochias insulae Minoricarum, sic quod postquam fuerit aliquis bannitus, quaecumque persona quae ipsum sustinuerit, vel recollegerit scienter... Regio et suorum incursu cum omnibus bonis suis sed pro debito et comanda aut aliis contractibus initis inter quaslibet personas curia perquirat vel perqueri faciat ipsum debitorem, et emparet omnia bona sua, et mandet unicuique Domino navium et lignorum quod ipsum de insula non extrahat, et si hiis per actis non poterit inveniri quod banniatur sub pena sexaginta solidorum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod quilibet qui recipiat censum vel tributum super aliquo honore vel possessionibus possit eas emperare et portas ex ipsis domibus extrahere, sive etiam ipsas claudere pro censu sive tributo, et etiam loquerio non soluto sua propia authoritate cum solvat domino major per censum, sive tributum quem sibi faciet.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod de aliquo fructu viridi que vendetur in castellis non accipiant aliquod jus nisi de suis, prout est ordinatum in ... adquisitionum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod bladum remanens in circuitu quarteriae ubi mensuratur totum, sit illius qui bladum vendet soluto jure seu mensuratico dicti bladi.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod possitis facere guaitam cum Baiulo vel Vicario Ciutadellae vel aliorum locorum guaita fiet ad ordinationem tamen Bajuli vel illius quem Bajulus constituerit promittens dictam guaitam nunquam vendere vel alicui dare.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod nullus pro debito capiatur dummodo sufficienter assicuret cum fidejussores vel alias secundum quod de jure fuerit faciendum salvis depositis et commandis de quibus aliter ordinare intendimus et salvis debitis nostris propriis et successorum nostrorum que in hoc nolumus intelligi ullo modo super quibus depositis et comandis cousque per nos fuerit aliter ordinatum volumus quod fiat sicut utitur et fit in civitate Majoricarum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si mandatum fiet per nos forte ignorante contra franquesias et privilegia Minoricarum, et gravata persona ad nos appellabit quod debeat supersederi in negocio per officiales nostros et nostrum, donec persona gravata comparuerit coram nobis et successoribus nostris, cui appellanti dari volumus tempus competens.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod nullus possit esse Bajulus ex causa emptionis vel mutui.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod deffinitio facta alicui per filiam suam legitime constitutam quam fecerit de consilio et assensu mariti sui quod valeat, nisi maritus suus fuerit stultus seu demens.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod nullus Judeus possit mutuare captivo alicujus sub pigneribus: quod si fecerit amittat debitum sive mutuum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnes habitatores dictae insulae quicumque sint etiam advocati judices et legiste ipsius insulae teneantur contribuere in collectis que fient ad communem utilitatem villae Ciutadellae et totius insulae supra dictae exceptis clericis.

Item statuimus et dicimus super reparatione vallium et murorum villae Ciutadellae et castri de Maho et aliorum locorum ubi muros sit vel fuerit, et quod omnes personae etiam milites teneantur solvere et ponere partem suam in armamento quod fiet ad defensionem et tuitionem insulae supra dictae.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnes honores et possessiones emphiteose et feudales possint dari estimati filiis et filiabus vestris tempore matrimonii sive nuptiarum sive solutione laudemi et consensu Domini.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod fratres et sorores filii et nepotes cujuscumque defuncti, possint inter se dividere possessiones quae ex successione parentum eis perveniunt sine laudimio et firmamento Domini; hoc excepto quod si in divisione intervenerit pecunia quod de illa solvatur laudimium.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si inquisitio fiat contra aliquem in speciali, quod primo citetur et conferantur ei capitula super quibus inquiri debeat contra eum; et quod videant jurare testes.

Item concedimus, et perpetuo statuimus, quod non teneamini solvere nec parare bovatica nec leuda vel pedagium.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod pro omni meatu per curritorem facto debeat dari honore Dei ad opus reparationis muri villae Ciutadellae vel castri de Maho vel aliorum locorum ubi murus fuerit.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod per nobis aut nunciis nostris aut servis non detis qualibet die per unaquaque persona nisi duos denarios tantum per carcelagio quolibet die.

Item statuimus vobis et vestris, et perpetuo concedimus, quod omnes Bajuli et judices qui nunc sunt et pro tempore fuerint in insula Minoricarum in principio seu regiminio teneantur jurare ad sancta quatuor evangelia praesentibus juratis et aliquibus hominibus dictae insulae, omnes et singulas libertates et statuta per nos vobis et vestris concessas se servaturos et in nullo contraventuros mandantes tenentibus locum nostrum, Vicariis, Bajulis, judicibus et universis aliis officialibus nostris praesentibus et futuris, quod praedicta omnia per nos superius concessa et statuta firma habeant et observent et non contraveniant nec aliquid contravenire permittent aliqua ratione. Et ad majorem firmitatem et in testimonium premissorum presens instrumentum bulla nostra plumbea vulnerari fecimus et etiam sigillari. Ad haec nos Sanctius Garcerii de Verga, filius militis, Barangarius de Villari et Dominicus de Torrentibus, sindici praedicti totius universitatis insulae Minoricarum praedictam munificentiam nobis ab illustrissimo Domino Jacobo Dei gratia Rege Majoricarum Domino nostro recepientis humiliter et devote reddimus gratias Deo et vobis de omnibus libertatibus et ita statutis per vos nobis datis superius et concessis. Datum Majoricarum tertio kalendas septembris anno Domini millesimo CCC primo. = Signum + Jacobi Dei gratia Regis Majoricarum, Comitis Rossilionis et Serritaniae et Domini Montis Pessulani. Testes sunt nobilis Raymundus de Caneto, Domicellus, Raymundus Guillermi, Sacrista Elenensis, judex illustrissimi Domini Regis Majoricarum supra dicti, Jacobus de Moredine, Baranguerius de Calderiis, milites, Barangarius de Olmis, Guillermus de Podio D’orfila, Petrus de Calidis, scriptor Domini Regis et Jacatelli judex ejusdem Domini Regis signum † Petri de Calidis qui mandato dicti Domini Regis haec scribi fecit et litteris supra positis in XII linea, ubi dicitur secundum ordinationem praedictam et in quinquagesima VII linea, ubi dicitur ubi mensuratur totum et clausit loco die et anno praedicto. = Ita est in suo originali continuato in libro dicto vermell recondito archivo generalis … et particularis Civitellae de quo fidem facio ego Vicarius ac secretarius infrascriptus. Die secundo junii 1785 ad requisitionem … villae … 

P. Joannes Carrio et Font, notarius et secretarius. = Loco sigil+li.